نویسندگان
دانش پژوه مرکز تخصصی مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی
1
دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب
2
چکیده
اندیشه‌های متکلمان اسلامی درباره رابطه صفات با ذات، در دو رویکرد الهیات ایجابی و سلبی منحصر شده است. غالب متکلمان به رویکرد ایجابی و اثباتی صفات کمالی برای ذات حق باورمندند، اما در کیفیت ارتباط صفات با ذات اختلاف دارند. مشهور شیعه، زیدیه، بعضی از معتزله و فیلسوفان متکلم قائل به نظریه عینیت شده، معتقدند ذات حق و صفات خداوند حقیقت واحدی در خارج دارد و هر رویکرد اثباتیِ مخالف با نظریه عینیت را به اشکال ترکیب و تعدد قدما متهم کرده‌اند. اصحاب حدیث و سلفیان قائل به نظریه غیریت شده، معتقدند صفات، زائد بر ذات و حقیقتی جدای از ذات حق دارند. اشاعره و ماتریدیان قائل به نظریه قائمیت شده، معتقدند صفات ذاتی خداوند نه عین و نه غیر او هستند و هر رویکرد اثباتیِ مخالف خود را یا متهم به ترکیب یا متهم به عروض عوارض بر ذات حق کرده‌اند. قائلان به رویکرد سلبی با اعتقاد به اینکه نفی تشبیه و ترکیب از ذات حق مستلزم نفی هرگونه صفتی از ذات حق است، با تأکید بر نظریه نفی صفات، در محدوده تنزیه دو دسته شده‌اند که از آن میان اسماعیلیان معتقد به تنزیه مطلق و بعضی از متکلمان شیعه اثناعشریه و معتزله معتقد به نظریه نیابت شده‌اند.
کلیدواژه‌ها
