رابطۀ مهدویت‌باوری، نظریۀ جهاد ابتدائی، و تشکیل گروه‌های جهادی در فرق اسلامی

یکی از چالش‌های جهان اسلام در دوران معاصر وجود گروه‌های جهادی و تکفیری است که تأثیر فراوانی در تخریب چهرۀ اسلام در عرصۀ بین‌الملل و ایجاد مشکلات امنیتی، اقتصادی و ... در جوامع اسلامی داشته‌اند. پرسش مهمی که دربارۀ خاستگاه‌های فکری این گروه‌‎ها مطرح است، تأثیرات اندیشۀ مهدویت و نفی جهاد ابتدایی بر جلوگیری از ایجاد زمینه‌های شکل‌گیری این گروه‌هاست. نوشتۀ حاضر بر پایه منابع کتابخانه‌ای و به روش تحلیل مقایسه‌ای به سنجش تأثیر باور به مهدویت در حکم جهاد ابتدایی در مذاهب اسلامی پرداخته، و از این رهگذر، میزان احتمال تشکیل گروه‌های جهادی تکفیری را تبیین کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که از میان مذاهب فقهی اسلامی، باور مشهور شیعه به ممنوعیت جهاد ابتدایی در عصر غیبت، سبب شده است، مذهب شیعه با کمترین آسیب در این زمینه روبرو باشد. در مراتب بعدی می‌توان مذاهب حنفیه و شافعیه را قرار داد. در میان مذاهب فقهی عامه، مذاهب حنبلی و مالکی با بیشترین آمادگی برای ایجاد بسترهای پدید‌آمدن گروه‌های جهادی و تکفیری مواجهند؛ چراکه جهاد با کفار را با هر حاکم صالح و فاجری جایز می‌دانند. روشن است که این فتوا دست‌مایه بسیار مناسبی برای جنایت‌های مختلف به نام اسلام توسط گروه‌های تکفیری بوده است.

ـ قرآن کریم.

1.    ابن‌بابویه، محمد بن على، (1389ق)، التوحید، قم.

2.  ابن‌برّاج طرابلسی، عبد العزیز (1406ق)‌، المهذب، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

3.  ابن تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم، (1406ق)، منهاج السنة النبویة فی نقض كلام الشیعة القدریة، عربستان: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة.

4.   ـــــــــــــ ، ــــــــــــــــ ، (1416ق)، مجموع الفتاوى، مدینه: مجمع الملك فهد.

5.  ابن‌عابدین، محمد أمین بن عمر بن عبد العزیز، (1412ق)، رد المحتار على الدر المختار، بیروت: دار الفكر، دوم.

6.  ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبد الله بن محمد،(1400ق)، الكافی فی فقه أهل المدینة، عربستان: مكتبة الریاض الحدیثة.

7. ابن‌فارس، أحمد بن فارس، (1404ق)، ‏معجم مقاییس اللغة، قم: مكتب الاعلام الاسلامی‏.

8. ابن‌قدامة مقدسی، موفق الدین عبد الله بن أحمد بن محمد، (1425ق)، عمدة الفقه، لبنان، المكتبة العصریة.

9.  ـــــــــــــ ، ــــــــــــــــ ، (1414ق)، الكافی فی فقه الإمام أحمد، بیروت: دار الكتب العلمیة.

10.     ابن‌منظور، محمد بن مكرم، (1414ق)، لسان العرب،‏ بیروت: ‏دار الفكر للطباعة و‌النشر و‌التوزیع.

11.      ابن‌مودود موصلی، عبد الله بن محمود، (1356ق)، الاختیار لتعلیل المختار، بیروت: دار الكتب العلمیة.

12.     أبوالخطاب كلوذانی، محفوظ بن أحمد بن الحسن، (1425ق)، الهدایة على مذهب الإمام أبی عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل الشیبانی، مؤسسة غراس للنشر و‌التوزیع.

13.    آبى‌، فاضل، (1408ق)، کشف‌ الرموز، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

14.     بحرانی، یوسف‌ بن ‌احمد، (1369ق)، حدائق الناضره فی احکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.

15.    بن‌باز، عبدالعزیز بن عبد الله، (1420ق)، مجموع فتاوى و مقالات متنوعة، عربستان: دارالقاسم للنشر.

16.    بیضاوى، عبدالله بن عمر، (1418ق)، أنوار التنزیل و‌أسرار التأویل (‌تفسیر البیضاوى)، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی‏.

17.    تبریزی، جواد، (1384ش)، منهاج الصالحین، قم: مدین.

18.    حائرى طباطبايى، سيد على، (بی‌تا)، رياض المسائل في تحقيق الأحكام، قم: مؤسسه آل‌البيت‌.

19.    الحجاوی، موسى بن أحمد، (بی‌تا)، الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، بیروت: دارالمعرفة.

20.   حدادی، أبوبكر بن علی بن محمد، (1322ق)، الجوهرة النیرة، بی‌جا: نشر خیریة.

21.     حرّ عاملى، محمد بن حسن (1414ق) تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت.

22.   حلبى، ابو‌الصلاح، (1430ق)، الكافى فی الفقه، قم: بوستان کتاب.

23.  حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر، (1414ق)، تذكرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.

24.   حلّى، محقق ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید، (1412ق)، النهایة و نكتها، قم: انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.

25.   حلّى، محمد ابن ادریس، (1390ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.

26.   حلّى، محمد بن حسن فخرالمحققین، (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

27.  خلیل بن إسحاق، ضیاء الدین المالکی، (1426ق)، مختصر العلامة خلیل، قاهرة: دار الحدیث.

28.  خویى، سید‌ابوالقاسم موسوى، (1410ق)، منهاج الصالحین، قم: نشر مدینة العلم‌.

29.   راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412ق)، ‏مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دمشق‏: اعلمی

30.   سجستانی، أبوداود سلیمان بن الأشعثف (1430ق)، سنن أبی‌داود، بی‌جا: دارالرسالة العالمیة.

31.    سغدی، علی بن حسین بن محمد، (1404ق)، النُتَف فی الفتاوى، دمشق: دارالفرقان، مؤسسة الرسالة، دوم.

32.  سلاّر، حمزة بن عبد العزیز،‌ (1404ق)، المراسم العلویة و‌‌الأحكام النبویة فی الفقه الإمامی‌، قم: منشورات الحرمین.

33.  شافعی، محمد بن إدریس (1410ق) الاُمّ، بیروت: دار المعرفة.

34.   شهید اول، (بی‌تا)، اللمعة الدمشقیة، بی‌جا.

35.  شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام، بی‌جا: دار الفكر مؤسسة معارف اسلامی.

36.  طباطبایى، سید على بن محمد، (1418ق)، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت.

37. طباطبایى، محمدحسین‏، (1417ق)، المیزان‌ فی تفسیر القرآن، بیروت:‏ مؤسسةالأعلمی للمطبوعات‏.

38. طبرسى، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران‏: انتشارات ناصر خسرو، سوم‏.

39.  طبرى، محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن (‌تفسیر الطبرى)، بیروت: دار المعرفة.

40.    طوسی، محمد بن حسن، (1387ق) المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المكتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

41.     ــــــ ، ــــــــــــــ ، (بی‌تا)، النهایة فی مجرد الفقه و‌الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی.

42.   ــــــ ، ــــــــــــــ ، (1407ق)، تهذيب الأحكام، تحقيق: حسن الموسوی خرسان، تهران: دار الكتب الإسلاميه‏.

43.   طوسى، محمد بن علی بن حمزه، (1408ق) الوسیلة إلى نیل الفضیلة، قم: انتشارات كتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.

44.    عبدالعزیز السلمان، (1422ق)، الأسئلة والأجوبة الفقهیة، بی‌جا، بی‌نا.

45.   عسقلانی، احمد بن‌ علی‌ ابن حجر، (1379ق)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفة.    

46.   علاء الدین کاشانی، أبوبكر بن مسعود، (1406ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرایع، بیروت: دار الكتب العلمیة، دوم.

47.  عیاشی، محمد بن مسعود، (1380ق)، تفسیرعیاشی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.

48.  فخررازى، محمد بن عمر، (1420ق)، التفسیر الكبیر (‌مفاتیح الغیب)، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی‏.

49.   قاضی عبد الوهاب، أبو محمد بن علی بن نصر، (1425ق)، التلقین فی الفقة المالكی، بیروت: دارالكتب العلمیة.

50.   قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، (1422ق)، ینابیع الموده لذوی القربی، قم: دار الاسوة للطباعة والنشر.

51.    كلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، (1407ق)‌ الكافی، تهران: دار الكتب الإسلامیة.

52.   ماوردی، علی بن محمد بن محمد (1420ق)، الإقناع فی الفقه الشافعی، دار إحسان للنشر و‌التوزیع.

53.  مجموعة من المؤلفين، (1427 ق)، موسوعة فقهية كويتية، بی‌جا.

54.   مفید، محمد بن محمد بن النعمان العكبری، (1410ق)، المقنعه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.

55.  مقدسی، بهاء الدین عبد الرحمن بن إبراهیم، (1424ق)، العُدة شرح العُمدة، قاهرة: دارالحدیث.

56.  منتظری، حسینعلی، (1409ق)، دراسات في ولاية الفقيه و‌فقه الدولة الإسلامية، قم: نشر تفكر.

57.  مواق، محمد بن یوسف (1416ق)، التاج والإكلیل لمختصر خلیل، بیروت: دار الكتب العلمیة.

58.  موسوی خوانساری‌، احمد، (1355ش)، جامع المدارک، ایران: تهران، مکتبه الصدوق.

59.  نجفی، محمد حسن‌، (1421‍ق‌)، جواهر الكلام، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت.

60.   هیثمی، أحمد بن محمد بن علي بن حجر الهيثمي، (1417ق)، الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة، لبنان: مؤسسة الرسالة.