بررسی نظریۀ نصّ در امامیّه و زیدیّه

تعیین امام و صدور نصّ از سوی خداوند بر نصب جانشین رسول خدا(ص)از مسائل چالشی و بحث‌انگیز میان مسلمانان می‌باشد. در بین فرق مختلف اسلامی، تنها متکلمان امامیّه هستند که معتقدند علی(ع) هم با نصّ جلیّ و هم با نصّ خفیّ به‌عنوان جانشین بلافصل رسول خدا(ص) تعیین شده است. مقالۀ حاضر با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای به روش توصیفي‌ ـ مقایسه‌ای در مقام پاسخ به این پرسش است که دو فرقۀ امامیّه و زیدیّه از چه وجوه اشتراک و افتراقی در تبیین نظریۀ نصّ برخوردارند؟ نتایج پژوهش انجام شده نشان می‌دهد که امامیّه نظریۀ نصّ جلیّ را در تعیین نصب امام توسط پیامبر یا امام پیشین پذیرفته‌اند، ولی زیدیّه قائل به تفصیل بوده، نصّ خفیّ را در امامت علی(ع) و نصّ جلیّ را در مورد امامت حسنین(ع) مشروع دانسته، و بعد از حسنین(ع) معتقد به فقدان نصّ بوده، شرائطی چون قیام و فاطمی بودن و... را راه تعیین و نصب امام می‌دانند.

كتاب‌ها

ـ قرآن کریم

1.      ابن فارس، احمد بن فارس، (بی‌تا)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

2.    ابن منظور، محمد بن مکرم، (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.

3.   ابن اثیر، مبارک بن محمد، (بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث والاثره، قم: اسماعیلیان.

4.    ابن شهر آشوب، محمد بن علی، (1380ق)، معالم العلماء، نجف: مطبعة الحیدریه.

5.    ابن ابی الجمهور، محمد بن زین الدین، (1403ق)، عوالی اللئالی، قم: سید الشهداء.

6.    ابوالبقاء، ایوب بن موسی حسینی کوفی، (1391ش)، الکلیات معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویه، بی‌جا: بی‌نا.

7.   اشعری، سعد بن عبدالله، (1361ق)، المقالات و‌الفرق، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.

8.   ابوزهره، محمد، (بی‌تا)، الامام زید حیاته و عصره، آراوه و فقهه، بی‌جا: بی‌نا.

9.    بحرانی، میثم بن میثم، (1417ق)، النجاه فی تحقیق امر الامامه، قم: مجمع الفکر الاسلامی.

10.  بستانی، فواد افرام، (بی‌تا)، فرهنگ ابجدی، تهران: اسلامی.

11.    بدری، تحسین، (بی‌تا)، معجم، بی‌جا: بی‌نا.

12.  تهانوی، محمد بن اعلی بن علی، (بی‌تا)، اصطلاحات الفنون و‌‌العلوم، بیروت: مکتبه لبنان.

13.  جوهری، اسماعیل بن حماد، (بی‌تا)، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.

14.   جعفری، حسین محمد، (1374ش)، تشیع در مسیر تاریخ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

15.   حوثی، محمدبن قاسم، (۱۴۲۰ق)، الموعظة الحسنه، عمان: موسسه الامام زید بن علی الثقافیه.

16.   حلی، ابو منصور حسن بن یوسف، (1417ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق آیة الله حسن حسن زاده آملی، قم: موسسه النشر الاسلامی.

17.  ـــــ، ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌، ‌(1380ش)، باب حادی عشر، قم: دارالفکر، چهارم.

18. ـــــ، ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌،  (1423ق)، الالفین الفارق بین الصدق و‌المین، قم: نشر الموسسه الاسلامیه للبحوث والمعلومات.

19.   حلبی، ابوصلاح، (1404ق)، تقریب المعارف، قم: موسسه النشر الاسلامی.

20.  حسین بن بدر الدین، (۱۴۱۶ق)، شفاءالاوام فی احادیث الاحکام، جمیعه علماء الیمن.

21.   حسنی، عبدالله بن حمزه، (1406ق)، الشافی، صنعا: مکتبه الیمن الکبری.

22. حمید الدین، عبدالله، (1420ق)، الزیدیّه، یمن: مؤسسه الامام زید بن علی الثقافیه.

23.               خطیب، صالح احمد، (1404ق)، الامام زید بن علی المفتری علیه، بیروت: مکتبه الفیصلیه.

24.  ربانی گلپایگانی، علی، (1390ش)، براهین و نصوص امامت، قم: نشر رائد.

25.               ــــــــــــــــــــ، ـــــ، (1392ش)، فرق و مذاهب کلامی، قم: نشر بین المللی ترجمه و نشر مصطفی.

26. زید بن علی، (۱۴۲۲ق)، مجموع کتب و‌رسائل الامام زید بن علی، صنعا: دارالحکمه للیمانیه.

27.               زبیدی، مرتضی، (بی‌تا)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالمکتبه للحیاه.

28.               سلطانی، مصطفی، (1395ش)، تاریخ وعقاید زیدیّه، قم: نشر ادیان، دوم.

29. شوشتری، نورالله بن شریف الدین، (1375ق)، مجالس المؤمنین، تهران: کتاب فروشی اسلامیه.

30.               شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، (1402ق)، الملل و‌‌النحل، بیروت: دارالمعرفه.

31.  شرفی، احمد بن محمد، (1415ق)، عده الاکیاس فی شرح المعانی الاساس، صنعا: دارالحکمه الیمانیه.

32.               صبحی، احمد محمود، (1410ق)، الامام المجتهد یحیی بن حمزه و‌آراوه الکلامیه، بی‌جا: العصر الحدیث.

33.              طوسی، محمد بن حسن، (1406ق)، الاقتصاد فیما یتعلق با الاعتقاد، لبنان: دارالاضواء.

34.               ــــــــ، ـــــــــــــــــــ، (1382ش)، تلخیص الشافی، قم: محبین.

35.               طوسی، خواجه نصیر الدین محمد، (1413ق)، قواعد العقائد، بیروت: نشر دارالغربه.

36.              ــــــــ، ــــــــــــــــ، (1407ق)، تجرید الاعتقاد، تهران: مکتب الاعلام الاسلامی.

37.              طبرسی، احمد بن علی، (1403ق)، الاحتجاج، ایران، مشهد: نشر المرتضی.

38.              طریحی، فخر الدین محمد، (1414ق)، مجمع البحرین، تهران: مکتبه النرتضویه.

39.               سیدمرتضی، علی بن حسین، (۱۴۱۰ق)، الشافی فی الامامه، قم: موسسه اسماعیلیان.

40.  فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، (1405ق)، ارشاد الطالبین، قم: نشر کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

41.  ــــــــــــــــ، ــــــــــــــــــــــ، (1422ق)، اللوامع الالهیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی مرکز  انتشارات.

42.  کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۴۰۷ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، سوم.

43.               لاهیجی، عبد الرزاق بن علی، (1372ش)، سرمایه ایمان، تهران: الزهرا.

44. ـــــــــــ، ــــــــــــــــــــــــ،‌ (1383ش)، گوهر مراد، تهران: نشر سرمایه.

45. مفید، محمد بن محمد نعمان، (۱۴۱۳ق)، اوائل المقالات، مجموع مصنفات الشیخ المفید، چهارم.

46. منصور بالله، عبدالله بن حمزه، (1424ق)، مجموع کتب و رسائل، تحقیق محمد قاسم المتوکل، یمن: موسسه الامام زید بن علی الثقافیه.

47.               متوکل علی الله، احمد بن سلیمان، (1424ق)، حقایق المعرفه فی علم الکلام، تصحیح حسن بن یحیی یوسفی، صنعا: موسسه الامام زید الثقافیه.

48.               مهدی لدین الله، احمد بن یحیی بن مرتضی، (بی‌تا)، البحر الرخار الجامع لمذاهب علماء و المصار، صنعا: دارالحکمه الیمانیه.

49. محمد بن حسن بن قاسم، (1417ق)، سبیل الرشاد الی معرفه رب العباد، بی‌جا: مکتبه الوحده.

50.                مقبلی، صالح بن مهدی، (بی‌تا)، الابحاث المسدده فی فتون المتعدده، بی‌جا: بی‌نا.

51.   مغنیه، محمد جواد، (1405ق)، الشیعه والتشیع، قم: بی‌نا.

52.               مویدی، مجدالدین محمد، (1417ق)، التحف شرح الزلف، صنعا: مکتب مرکز بدر العلمی و الثقافی.

53.               نوبختی، حسن بن موسی، (1361ق)، فرق الشیعه، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.

54.                نراقی، محمد مهدی، (1357ش)، قره العین، تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران.

مقالات

1. مقدم، حامد، (1391ش)، «جایگاه نصّ در مبانی امامت»، فصلنامه امامت پژوهی: (7)، 77.