تاریخ‌گذاری و نقد گزارش‌های منابع اهل‌سنّت درباره مشرک بودن پیامبر(ص) پیش از بعثت

یکی از روش‌های ارزیابی گزارش‌های تاریخی که امروزه بیشتر به آن توجه می‌شود، روش تاریخ‌گذاری روایات براساس روش حلقۀ مشترک است. این روش که توسط شاخت ابداع شد، توسط یُنبُل توسعه یافت. دراین روش براساس کهن‌ترین منبع، تحلیل سندی، تحلیل سندی ـ متنی، خاستگاه شکل‌گیری و بازنشر آن روایت را نشان می‌دهد. این پژوهش در صدد این است که اخبار مشرک بودن پیامبر پیش از بعثت که در جوامع روایی اهل‌سنّت مشهود است را ارزیابی کند و این پژوهش، علاوه براینکه به‌صورت سندی و دلالی ارزیابی می‌کند، با روش تاریخ‌گذاری روایات نیز مورد بازنگری قرار می‌دهد. یافتههای پژوهش حاکی از این است که در سندهای یک روایت، فردی وجود دارد که در سلسله سند راویان یک حدیث مشترک است و حتّی می‌توان نقطۀ آغاز سندهای یک روایت را به یک راوی نسبت داد و آن حلقۀ مشترک اسناد حدیث بواسطۀ انگیزه‌های مادی، سیاسی، عقیدتی، نسبت فامیلی و... روایاتی به‌منظور پایین آوردن مقام پیامبر جعل کند. در پژوهش حاضر افرادی مانند عثمان بن ابی‌شیبه، سفیان ثوری، موسی بن عقبه، عبدالله بن عمر، زید بن عمرو در اسناد روایات وجود دارند که به‌جهت حضور در دستگاه حکومت، گرایش‌های فکری، تمایلات مادّی و معنوی و نسبت فامیلی با صاحبان قدرت، این احتمال تقویت میشود که جعل این روایات با انگیزۀ تقویت جایگاه برخی از صحابه صورت پذیرفته باشد.

کتاب‌ها

ـ قرآن کریم

1.    ابن‌اسحاق، محمدبن‌اسحاق، (1978م)، سیره ابن اسحاق، بیروت: دارالفکر.

2.  ابن‌حنبل، احمد، (1995م)، مسند، قاهره: دارالحدیث.

3. ابن‌جوزی، مال الدین، (1422ق)، زادالمسیر في علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی.

4.  ابن‌سعد، محمدبن‌سعد، (1990م)، الطبقات الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیه.

5.  ابن‌سیدالناس، محمدبن‌عبدالله‌بن‌یحیی، (1986م)، عیون الاثر فی فنون المغازی و‌الشمایل و‌السیر، بیروت: موسسه عزّالدین.

6.  ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، (1404ق)، العقد الفرید، بیروت: دار الکتب العلمیة.

7. ابن‌کثیر، عمادالدین‌اسماعیل، (1419ق)، البدایة و‌النهایة، بیروت: دارالفکر.

8. ــــــ، ـــــــــــــــــــــــــــ، (1971م)، السیرة النبویة، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر التوزیع.

9.  ابن‌موسی، عیاض، (1407ق)، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، عمان: دار الفیحاء، الطبعه الثانیه.

10.   ابن‌هشام، ابو محمد عبدالملک، (1423ق)، السیرة النبویة، بیروت: دارالفکر.

11.     ـــــــ، ـــــــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، السیرة النبویة، بی‌جا: دارالمعرفه.

12.   امین، سیدمحسن، (بی‌تا)، اعیان الشیعة، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.

13.  بخاری، محمد بن اسماعیل، (1422ق)، صحیح بخاری، بی‌جا: دارطوق النجاه.

14.   بیهقی، ابوبکر، (بی‌تا)، دلائل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعة، بیروت: دارالکتب العلمیه.

15.   بیهقی، احمد بن الحسین، (1998م)، دلائل النبوة، بی‌جا: دارالکتب العلمیه.

16.   تنها، محسن، (1388ش)، بررسی دین پیامبر اعظم پیش از بعثت، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(قدس سره).

17.  جعفریان، رسول، (1379ش)، تاریخ سیاسی اسلام (تاریخ خلفاء)، قم: انتشارات دلیل.

18.  حلبی، برهان الدین، (1427ق)، سیرة الحلبیة، بیروت: دارالکتب العلمیه، دوم.

19.   خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، (2002م)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالغرب اسلامی.

20.  دیارالبکری، حسین بن محمد، (بی‌تا)، تاریخ الخمیس، بیروت: دارصادر.

21.   ذهبی، شمس الدین، (2003م)، تاریخ الإسلام و‌وفیات المشاهیر و‌الأعلام، بی‌جا: دار الغرب اسلامی.

22. ـــــ، ــــــــــ، (1963م)، میزان الإعتدال فی نقد الرجال، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر.

23.               طریحی النجفی، فخرالدین، (1362ش)، مجمع البحرین، تهران: انتشارات مرتضوی، دوم.

24.  طوسی، محمد بن حسن، (1417ق)، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم: نشر فقاهت.

25.               عسقلانی، ابن‌حجر، (1971م)، لسان المیزان، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، دوم.

26.               ــــــــــ، ـــــــــــ، (1415ق)، تقریب التهذیب، بیروت: دارالفکر.

27.               قاضی‌ابرقوه، رفیع‌الدین اسحاق، (1360ش)، سیرت رسول خدا، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

28.               قمی، عباس، (1368ش)، الکُنَی والألقاب، تهران: مکتبه الصدر.

29.               معارف، مجید و شفیقی، سعید، (1394ش)، درآمدی بر مطالعات حدیثی در دروان معاصر، قم: سازمان سمت.

30.               مقریزی، احمدبن علی بن عبدالقادر، (1999م)، إمتاع الأسماع، بیروت: دارالکتب العلمیه.

31.  ملتقی اهل الحدیث، (1423ق)، أرشیف ملتقی اهل‌الحدیث، بی‌جا: بی‌نا.

32.               هدایت‌پناه، محمدرضا، (1391ش)، زبیریان و تدوین سیره، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

33.              هیثمی، نورالدین، (1994م)، مجمع الزوائد و‌منبع الفوائد، قاهره: مکتبه القدسی.

34.              یاقوت حموی، شهاب‌الدین، (بی‌تا)، معجم البلدان، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.

 

مقالات

1.  حق‌داد، شهاب‌الدین‌اف، (1389ش)، «آیین پیامبر پیش از بعثت»، سخن تاریخ: 11، 113-153.

2. جبرئیلی، محمدصفر، (1375ش)، «دین پیامبر قبل از بعثت»، پاسدار اسلام: 178، 25-33.

3. روستایی، اکبر، (1400ش)، «ارزیابی روایت‌های تاریخی بخاری ناظر به سیره اعتقادی، فقهی پیامبر در پیش و پس از بعثت»، پژوهش‌های تاریخی: 51، 21-38.