خوانشی انتقادی بر رویکردهای اهل‌سنت به مسأله جانشینی پیامبر

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم (ع)

چکیده

جانشینی پیامبر اکرم به عنوان موضوع شکل‌گیری مهمترین باور اختصاصی شیعه، پرسش کلیدی در اسلام شیعی و اصل اساسی تفاوت اندیشه شیعه با اهل‌سنت است. شیعیان و اهل‌سنّت رویکردهای مختلفی در بررسی این مساله به کار گرفته‌اند که شناخت و ارزیابی دقیق هر یک، از اهمیتی ویژه برخوردار است. در نوشتار پیش‌رو، با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و به‌روش توصیفی-تحلیلی به گردآوری و معرفی این رویکردها پرداخته و سپس رویکردهای مورد استفاده‌ی اهل‌سنت در این مسأله تبیین و مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، از آن‌جا که اهل‌سنت امامت را بحثی فرعی و از اعمال مکلفین دانسته‌اند، رویکرد کلامی و فلسفی به آن نداشته و طرح این موضوع در برخی از کتب کلامی ایشان، از باب ردّ نظریه تنصیصی بودن امامت و اثبات مشروعیت خلافت خلفای ایشان بوده است. رویکرد تاریخی و نصّ‌گرایانه نیز به ویژه در پاسخ به عقیده شیعه، در تنصیصی بودن امامت، مورد توجه آنان است. البته برخی از ایشان که قائل به نصّ جلی یا خفی بر خلافت ابوبکر بوده‌اند، به آیات و روایات نبوی و سنّت صحابه استناد كرده‌اند. گاهی نیز استناد به این موارد برای اثبات مشروعیت خلافت وی بوده است و نه تنصیصی بودن آن. در دهه‌های اخیر رویکرد نصّ‌گرایانه تهاجمی نیز در دستور کار برخی از سلفیه قرار گرفته است که با مراجعه انتقادی به منابع شیعی سعی در به چالش کشیدن مبانی تشیع داشته‌اند. نقد هر یک از این رویکردها و مبانی نهفته در آن نیز در ذیل هر یک صورت پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

مراجع و منابع کامل مقاله

ـ قرآن کریم، ترجمه آیة الله مکارم شیرازی.

1. ابن حزم الأندلسي، (بی‌تا)، الفصل في الملل والأهواء والنحل، مكتبة الخانجي، القاهرة، بی‎تا.

2. __________، (1421 ق)، المحلّی بالآثار، دارالفکر، بیروت.

3. ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، (1429 ق)، السیاسة الشرعیة في اصلاح الراعي والرعیة، تحقیق علی بن محمد العمران، دار عالم الفوائد، الطبعة الأولی.

4. _______________، (1425 ق)، منهاج السنة النبویة، دارالحدیث، القاهره.

5. ابن‌عساکر، أبوالقاسم عليّ بن حسن بن هبةالله، (1421 ق)، تاریخ دمشق الکبیر، محقق: علی عاشور الجنوبي، دارإحیاء التراث العربي، چاپ اول، بیروت، لبنان.

6. ابو نعیم الاصبهانی، (1425 ق)، الامامة و الرد علی الرافضة، الطبعة الرابعة، مکتبة العلوم و الحکم، المدینة المنورة.

7. احمد بن محمد بن حنبل، (بی‌تا)، المسند، دار صادر، بيروت، بی‌جا.

8. آملی، سید حیدر، (1382 ش)، انوار الحقیقة و اطوار الطریقة و اسرار الشریعة، تحقیق و تعلیق سید محسن موسوی تبریزی، مطبعة الاسوة، قم.

9. __________، (1384 ش)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تصحیح هانری کربن و عثمان عیسی یحیی، چاپ سوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

10. بابايى، رضا، (1379 ش)، مولا در چشم و دل مولانا، آينه پژوهش، شماره 66، صص 30- 37.

11. بخاري، أبوعبدالله ‏محمد بن إسماعيل، (بی‌تا)، صحيح البخاري، محقق: أحمد زهوة و أحمد عنایة، دار الکتاب العربي، بيروت، لبنان.

12. ترمذی، أبوعيسی محمد بن عيسي بن سورة، (بی‌تا)، الجامع الصحيح معروف به سنن، دار ابن الجوزي، قاهرة، مصر.

13. جرجانی، مير سيد شريف على بن محمد، (1433 ق)، شرح المواقف، الطبعة الثانیة، دارالکتب العلمیة، بیروت.

14. جمع نویسندگان، (1389 ش)، امامت پژوهی، چاپ سوم، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد.

15. چلونگر، محمد علی، (1389 ش)، روش‌شناسی خاورشناسان در برخود با اصول و مبانی فکری و اعتقادی شیعه، ماهنامه فرهنگی تحلیلی سوره اندیشه، شماره پنجم (54-55).

16. حلی، علامه جمال الدین الحسن بن یوسف، (1423 ق)، الألفين، موسسه الإسلامية، قم.

17. __________________________، (1399 ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، موسسه الاعلمی، بیروت.

18. الدوانی، جلال الدین محمد، (1420 ق)، الحجج الباهرة، مکتب البخاری.

19. رشیدرضا، محمد، (2012 م)، الخلافة، مؤسسة هنداوي، القاهرة.

20. سلطانی، سید محمد، (1396 ش)، بررسی تطبیقی رویکردهای خاورشناسان و سلفیه در مسأله جانشینی پیامبر اکرم، پایان نامه سطح سه، مرکز تخصصی ائمه اطهار، قم.

21. شیمل، آنه ماری، (1376 ش)، تبیین آیات خداوند، نگاهی پدیدار شناسانه به اسلام، عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.

22. طبری، محمد بن جریر، (1408 ق)، تاريخ الأمم و الملوك، معروف به تاريخ طبری، دارالكتب العلمية، چاپ دوم، بيروت، لبنان.

23. قائمی، سید رضا؛ وکیلی، سید هادی، (1393 ش)، خوانشی انتقادی بر انگاره‌های شیعه‌شناسانه مونتگمری وات، پژوهش-نامه مذاهب اسلامی، دوره 1، شماره 1، صص 43-64.

24. قدردان قراملکی، محمد حسن، (1388 ش)، پاسخ به شبهات کلامی امامت، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

25. قراملکی، احد فرامرز، (1391 ش)، روش‎شناسی مطالعات دینی، چاپ هفتم، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

26. القفاری، ناصر، (بی‌تا)، اصول مذهب الشیعة الإمامیة الاثنی عشریة، جامعة محمد بن سعود الإسلامیة.

27. متقی هندی، علاء الدین، (1405 ق)، کنزالعمال، محقق: بکری حیانی و صفوة السقا، موسسه الرساله، چ 5، بیروت.

28. محمدی آرانی، مریم، (1386 ش)، امامت و ولایت از دیدگاه ملاصدرا، نشریه مشرق موعود، شماره 3، صص 43- 66.

29. مطهری، مرتضی، (1371 ش)، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا.

30. مظفر، محمد حسن، (1430 ق)، دلائل الصدق لنهج الحق، مؤسسه آل البیت، قم.

31. ‏مكارم شيرازى‏، ناصر، (1386 ش)، آيات ولايت در قرآن‏، چاپ سوم‏، انتشارات نسل جوان‏، قم.

32. منصورنژاد، محمد، (1390 ش)، درس‎گفتارهای شیعه‎شناسی، انتشارات جوان پویا.

33. میلانی، سید علی، (1435 ق)، الاصول العامه لمسائل الامامة، نشر الحقایق، قم.

34. __________، (1389 ش)، خلافت ابوبکر در ترازوی نقد، مرکز حقایق اسلامی، چاپ سوم.

35. _________، (1414 ق)، نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار، انتشارات مهر، قم.

36. الهیتمی، ابن حجر، (1414 ق)، الصواعق المحرقه، بیروت: دارالکتب العلمیة.

Momen, Moojan, (1985), An Introduction to Shi’i Islam, Yale University Press, U.S.



© طراحی شده توسط معاونت فناوری اطلاعات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)