بررسی تطبیقی خیار رؤیت از دیدگاه فقه شافعی و فقه امامیه

خیار رؤیت، اختیار فسخ یا پذیرش معامله در مواقعی است که شخص، مبیع را ندیده خریده است؛ با گسترش خرید و فروش‌های اینترنتی در عصر حاضر خیار رؤیت کاربردی‌تر از گذشته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی با تطبیق دیدگاه‌های فقهای شافعیه و امامیه در رابطه با این نوع معامله، به این یافته‌ها رسیده که جمهور فقهاي امامیه، بنا بر روایات و اجماع و حدیث نفی ضرر، بر صحت بیع غائب موصوف و استفاده از خیار رؤیت، رأی داده‌اند؛ اما در مذهب شافعیه دو قول متفاوت وجود دارد، شافعی در قول مشهورش، از بیع غائب به علت غرری بودن آن منع و بر عدم صحت آن به ادله روایی نظیر نهی از بیع غائب به ناجز استناد كرده است، اما در قول قدیم که بسیاری از فقهای شافعیه نیز آن را پذیرفته‌اند و بیع غائب را جایز دانسته و به آیه و روایاتی در این زمینه استناد كرده‌اند. در شروط و ثبوت خیار رؤیت و فوریت آن، به‌طورکلی مابین فقهای هر دو فرقه اتفاق‌نظر وجود دارد؛ اگر چه اقوال مخالفی نیز در این زمینه وجود دارد. در کل بیع غائب و خیار رؤیت با رعایت شرایط آن جایز و مجزی است.

1. آذرنوش، آذرتاش (1388)، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، نشر نی، تهران.

2. أبو حبيب، سعدي (1408 هـ)، القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، دار الفكر. دمشق ـ سوريه، چاپ دوم.

3. الأنصاري، زكريا بن محمد بن زكريا، (بی‌تا)، زين الدين أبو يحيى السنيكي، أسنى المطالب في شرح روض الطالب، نشر: دار الكتاب الإسلامي.

4. انصاری، مرتضی، (بی‌تا)، المکاسب المحرمه، نشر تراث الشیخ الاعظم.

5. البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل أبو عبدالله (1422 ق)، صحیح بخاری، المحقق: محمد زهير بن ناصر الناصر، دار طوق النجاة.

6. البيهقي، أبو بكر أحمد بن الحسين (1344 ق)، السنن الكبرى وفي ذيله الجوهر النقي (علاء الدين علي بن عثمان المارديني)، مجلس دائرة المعارف النظامية الكائنة الهند ببلدة حيدر آباد، الطبعة الأولى.

7. حر عاملی، محمد بن حسن (1416 ق)، وسایل الشیعه، محقق محمدرضا حسینی، آل البیت لاحیاء التراث، قم.

8. حلی، حسن بن یوسف (1410 ق)، ارشادالاذهان الی احکام الایمان، تحقيق الشيخ فارس الحسون، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.

9. خمینی، روح الله، رساله توضیح المسایل (1392 ش)، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

10. الدارقطني، أبو الحسن علي بن عمر بن أحمد (1424 ق)، سنن الدارقطني، مؤسسة الرسالة، بيروت ـ لبنان.

11. الرافعي القزويني، عبد الكريم بن محمد، (1417 ق) العزيز شرح الوجيز المعروف بالشرح الكبير، محقق: علي محمد عوض ـ عادل أحمد عبد الموجود، دار الكتب العلمية، بيروت‌ ـ لبنان، طبعة الأولى.

12. سبحانی تبریزی، جعفر (1429 ق)، رساله توضیح المسایل، قم، مؤسسه امام صادق.

13. سجادی، جعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامي ـ کومش تهران.

14. الشافعي، أبو عبد الله محمد بن إدريس (1410 ق)، الام، دارالمعرفه، بیروت.

15. الشربينی، محمد (1415 ق)، الاقناع، دارالفکر، بیروت.

16. الشوكاني، محمد بن علي بن محمد (بیتا)، نیل الاوطار، إدارة الطباعة المنيرية.

17. صافی گلپایگانی، لطف الله (1413 ق)، توضيح المسائل، دارالقران قم.

18. صانعی، یوسف (1387 ش)، رساله توضیح المسایل، میثم تمار.

19. طوسی، محمد بن حسن (1387 ش)، المبسوط فی فقه الامامیه، حاشیه نویسی محمد باقر بهبودی، مکتبه مرتضویه، تهران.

20. العلامة الحلي، الحسن بن يوسف بن المطهر (1420 ه) ـ، تذکره الفقهاء، المحقق: مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، مؤسسة آل البيت لإحياء التراث، الطبعة 1.

21. علامه حلی، یوسف بن مطهر (1420 ق)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، مؤسسه امام صادق، قم، چاپ اول.

22. علوی گرگانی، محمد علی، (1387 ش)، رساله توضیح المسایل، قم، نشر دفتر آیت‌الله علوی گرگانی.

23. العمراني، أبو الحسين يحيى بن أبي الخير (2000 م)، البيان في مذهب الإمام الشافعي، تحقیق: قاسم محمد النوري، دار المنهاج ـ جده، چاپ اول.

24. کاشف‌الغطاء، محمدحسین(1422 ق)، تحریر المجله، مؤسسه امام صادق، قم.

25. فاطمی مهر، امیر حسین؛ محمدعلی علوی گرگانی (1391 ش)، آداب کسب و کار، تهران، نشر اول و آخر.

26. القشيري النيسابوري، مسلم بن الحجاج أبو الحسن (بی‌تا)،  صحیح مسلم، نشر دار احیاء التراث العربی، بیروت.

27. گرامی، محمد علی (1390 ش)، رساله توضیح المسایل، قم، نشر مشهور.

28. لنکرانی، فاضل (1374 ش)، توضيح المسائل، نشر مهر، قم.

29. مالوف، لویس (1387 ش)، المنجد، ترجمه محمد بندرریگی، تهران، نشر تهران اسلامی.

30. الماوردی، أبو الحسن علي بن محمد (1419 ق)، الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي وهو شرح مختصر المزني، محقق: الشيخ علي محمد معوض - الشيخ عادل أحمد عبد الموجود، دار الكتب العلمية، بيروت‌ ـ لبنان، طبعة: الأولى.

31. المزني، إسماعيل بن يحيى بن إسماعيل (1410 هـ)، مختصر المزني (مطبوع ملحقا بالأم للشافعي) الناشر: دار المعرفة ـ بيروت.

32. نجفی، محمد حسن (1981 م)، جواهر الکلام، تحقیق: علی آخوندی، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.

33. النووي، ابو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف (بی‌تا)، المجموع شرح المهذب، دارالفکر بیروت.