مرجعیت علمی اهل بیت‌(ع) از منظر تفسیر روح المعانی آلوسی

پیامبر اکرم‌(ص) دارای شئون مختلفی است که یکی از این شئون، مرجعیت علمی است. بنابر متون متعددی، این مرجعیت پس از پیامبر اکرم‌(ص) به اهل بیت‌(ع) واگذار شد تا از هرگونه برداشت نادرست و نزاع علمی در میان مسلمانان پیشگیري شود. در مرجعیت علمی اهل بیت‌(ع) اختلاف بین مسلمانان واقع شده است. بدون تردید مرجعیت علمی آنان به‌ویژه در تبیین و تفسیر آیات مبهم و متشابه و بیان معارف و احكام که به روشنی و صراحت در قرآن کریم نیامده است، واضح است. بنابر گزارش‌های رسیده مرجعیت اهل بیت‌(ع) بعد از پیامبراکرم‌(ص) مورد قبول برخی از علمای اهل سنت قرار نگرفته است؛ از جمله آن افراد، آلوسی می باشد که در کتاب خود، به حدیث ثقلین و روایات موجود در مورد مرجعیت علمی اهل بیت‌(ع) اشاره کرده، امّا تصریح به مرجعیت نداشته است. این تحقیق از نوع کتابخانه‌ای و با بررسی منابع فریقین به روش توصیفي ـ تحلیلی و با مبنا قرار دادن تفسیر روح المعانی به دنبال بررسی دیدگاه آلوسی درباره مرجعیت علمی اهل بیت‌(ع) است. یافته‌های پژوهش نشان میدهد که آلوسی مرجعیت امام علي‌(ع)، و همچنین تقدیم قول امامان بر دیگران را عملاً قبول کرده، امّا تصریح نکرده است.

    ـ قرآن کریم

1. آلوسی بغدادی، سیدمحمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن والسبع المثانی، بیروت: دارالکتب الأعلمية.

2. آمدي، سيف الدين، (1391ق)، غاية المرام في علم الكلام، القاهره: دارالحرمین.

3. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (بی‌تا)، المناقب، قم: علامه.

4. ابن فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

5. ابن هوزان قشیری، عبدالکریم، (2000م)، لطایف الاشارات، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

6. ابن‌حنبل، احمد، (بی‌تا)، المسند، بیروت: دارصادر.

7. ایجی، شهاب الدین احمد، (1328ق)، توضیح الدلائل، بیروت: العلمیه.

8. بهبهانی، سید علی، (بی‌تا)، فروغ هدایت، ترجمه: علی دوانی، تهران: انتشارات قدر.

9. حاكم نيشابوري، محمد بن عبدالله، (1978م)، المستدرك علي الصحيحين، قاهره: دار العرفان.

10. حسکانى، عبید اللَّه ابن احمد، (1411ق)، شواهد التنزیل، تحقیق: محمد باقرمحمودى، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة.

11. حسینی زبیدی، مرتضی، (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.

12. حسینی فیروزآبادی، سیدمرتضی، (1404ق)، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، بیروت: الأعلمية.

13. حموی، ياقوت بن عبدالله، (بی‌تا)، معجم البلدان، بیروت: دار إحياء الثراث العربي.

14. خطیب البغدادی، احمدبن علی، (1417ق)، تاریخ بغداد و ذیوله، بیروت: دارالکتب العلمیة.

15. خطیبی کوشکک، محمد، (ش1386)، فرهنگ شیعه، قم: زمزم هدایت.

16. دهخدا، علی اکبر، (ش1373)، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.

17. ذهبی، حسین، (1391ق)، تفسیر والمفسرن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، دوم.

18. زمخشری، جارلله، (1407ق)، الکشاف، بیروت: الاعلمیه.

19. سمهودی، نورالدین، (1415ق)، جواهر العقدین، بیروت: دار الکتب.

20. شرف الدین، سید عبدالحسین، (1421ق)، مجالس الفاخره، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.

21. ــــــــــ ، ـــــــــــــــ ، (1426ق‌)، مراجعات، قم: المجمع العالمي لأهل البيت‌.

22. صدوق، ابن بابویه محمد بن علی، (1362ش)، الخصال، قم: جامعه مدرسین.

23. ــــــ ، ـــــــــــــــــــــــ ، (1405ق)، کمال الدین وتمام النعمة، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

24. ــــــ ، ـــــــــــــــــــــــ ، (1365ش)، معانی الاخبار، قم: جامعه مدرسین.

25. صفار، محمد بن حسن، (1381ش)، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمد‌(ص)، قم: الحیدریه.

26. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1378ش)، المیزان، قم: امیرکبیر، بنیاد علمی فرهنگی علامه طباطبایی.

27. طبرانی، سلیمان بن احمد، (1415ق)، المعجم الاوسط، قاهره: دارالحرمین.

28. ـــــ ، ــــــــــــــــ ، (1415ق)، المعجم الكبير، قاهرة: دارالحرمین.

29. طبری، ابی جعفر محمدبن جریر، (1406ق)، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالمعرفة.

30. طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

31. ـــــ ، ــــــــــــــــــــــــ ، (1414ق)، الامالی، قم: دار الثقافه.

32. فخررازی، محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت:دار احیاء التراث العربی.

33. قاری، علی بن سلطان محمد، (1432ق)، مرقاه المفاتیح، بیروت: دار الفکر.

34. قرشی بنایی، علی اکبر، (1439ق)، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیة.

35. قرطبی، محمد، (بی‌تا)، الجامع الحکام القرآن، القاهره: دارالکتاب العربی.

36. قمی، علی بن ابراهیم، (۱۴۰۴ق)، تفسیرالقمی، قم: طیب.

37. کلینی، محمدبن یعقوب، (1363ش)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامية، پنجم.

38. کنتوری، میرحامد حسین، (1415ق)، خلاصه عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار:، بیروت: آستانة الرضوية المقدسة.

39. متقی هندی، علی بن حسام الدین، (1419ق)، کنزل العمال، بیروت: دارالکتب العلمیه.

40. مطهری، مرتضی، (1381ش)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا.

41. معین، محمد، (1386ش)، فرهنگ فارسی معین، تهران: انتشارات ثامن.

42. مفید، محمد بن محمد، (1413ق)،  الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، قم: موسسه آل البیت:.

43. المناوی، محمد عبدالرووف، (1415ق)، فیض القدیر فی شرح الجامع الصغیر، بیروت: دارالکتب العلمیه.

44. هيتمي المكي، ابن حجر، (1425ق)، الصواعق المحرقة، بيروت: دار الفکر.

 

مقالات

1. الغالبی، عصام کاظم، (1441ق)، «الامام صادق7 فی تفسیر روح المعانی»، نشریه الکلیه الاسلامیه، شماره 56، ص319 ـ 340.

2. داوری چلغائی، احد، (1399ش)، «بررسی روایات امام رضا7 در تفسیر روح المعانی»، نشریه فرهنگ رضوی، شماره 30، ص125ـ 152.