بازخوانی اندیشه‌های کلامی اصحاب سیاسی امیرالمؤمنین(ع) در مسئلۀ امامت

اصحاب امیرالمؤمنین از نظر اندیشۀ دینی دربارۀ امامت و جایگاه حضرت علی(ع) یک‌دست نبودند؛ برخی از محققین، گروهی با عنوان «شیعیان سیاسی» را مطرح کرده‌اند که باورهای اعتقادی اصیل شیعی را نداشته و تنها در مسائل حکومتی تا حدی پیرو امام بوده‌اند. حال سؤال این است که مختصات اعتقادی اصحاب سیاسی امیرالمؤمنین(ع) دربارۀ امامت چیست؟ پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفي ـ تحلیلی به دنبال یافتن پاسخی به این پرسش است. نتایج تحقیق نشان‌دهندۀ آن است که مطابق شواهد تاریخی برخی از اصحاب امام باور به نص در جانشینی، عصمت و علم مطلق امام ندارند و آنان امام را فقط به‌عنوان رهبری سیاسی و خلیفۀ مسلمین با بیعت و شورا پذیرفتند، گرچه مناقب و فضائل امام(ع) تا حدی مورد پذیرش آنان بود.

1.   ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن محمد، (1404ق)، شرح نهج البلاغه، تحقیق، ابراهیم محمد ابوالفضل، قم: مکتبه آیه الله المرعشی.

2.   ابن اعثم الکوفی، ابو محمد احمد بن اعثم، (1412ق)، الفتوح، تحقیق، سهیل زکار، بیروت: دارالفکر.

3.   ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، (1406ق)، منهاج السنة النبویة، تحقیق، محمد رشاد سالم، قم: موسسه قرطبه.

4.   ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، (1423ق)، الاستیعاب فی معرفته الاصحاب، بیروت: دارالفکر.

5.   ابن‌عساکر، علی بن حسن، (1421ق)، تاریخ دمشق، تحقیق، ابی عبدالله علی عاشور الجنوبی، دار احیاء التراث العربی.

6.   براتی، حسین، 1398ش، شیعه اعتقادی و شیعه سیاسی در قرن اول و دوم، تهران: نشر جالیز؛

7.   بلاذری، احمد بن یحیی، (1417ق)، جمل من انساب الاشراف، تحقیق، سهیل زکار و ریاض زرکلی، با اشراف مکت البحوث و الدراسات، بیروت: دارالفکر.

8.   جاودان، محمد، (1393ش)، معنا و مبنای تشیع، کتاب معارفی کلامی شیعه، قم: وابسته به دانشگاه ادیان و مذاهب.

9.   جعفریان، رسول، (1388ش)، تاریخ تشیع در ایران، تهران: نشر علم، سوم.

10.             حاکم نیشابوری، ابی عبدالله محمد بن عبدالله نیشابوری، (1422ق)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، محمود مطرجی، بیروت: دارالفکر.

11.             خلیل فراهیدی، ابن احمد، (1409ق)، العین، تحقیق: مهدی محزومی و ابراهیم سامرایی، قم: موسسه دارالهجر.

12.             دینوری، ابن‌قتیبه عبدالله بن مسلم، (1992م)، المعارف، تحقیق، ثروت عکاشه، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.

13.             ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، (1413ق)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق، شعیب ارنوط، بیروت: الرساله.

14.             راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، (1388ش)، مفردات غریب القرآن، مترجم سید غلامرضا خسروی حسینی، قم: مرتضوی، کتاب الصاد، چهارم.

15.             الزبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، موقع الوراق، مکتبه الشامله.

16.              سراجی، محمد ابراهیم، (1376ش)، امام علی7 خورشید بی غروب، تهران: موسسه انتشارات نبوی.

17.             طبری، ابوجعفر محمد بن جریر طبری، (1401ق)، تاریخ الامم و‌الملوک، بیروت: دوم.

18.             طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، مکتبه الشامله.

19.             طوسی، محمد بن حسن، (1422ق)، الفهرست، تحقیق، جواد قیومی، قم: موسسه نشر الفقاهه.

20.             قمی، شیخ عباس، (1365ش)، الفصول العلیه، قم: موسسه در راه حق.

21.             کاشف الغطاء، شیخ محمد حسین، (بی‌تا)، اصل الشیعة و‌اصولها، محقق، علاء آل جعفر، موسسه امام علی7.

22.             کشی، محمد بن عمر، (1348ق)، رجال الکشی، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.

23.             کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، تحقیق، علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

24.             مامقانی، عبدالله بن محمد حسن، (1426-1427ق)، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: موسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.

25.             مفید، ابوعبدالله محمد بن محمد بن النعمان، (1413ق)، الجمل و النصره لسید العترت فی حرب البصره، تحقیق، سیدعلی میرشریفی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، اول.

26.             منقری، نصر بن مزاحم، (1404ق)، وقعة صفین، تحقیق، عبدالسلام محمد هارون، القاهره: الموسسه العربیه الحدیثه.

27.             میرداماد (حسینی استرابادی)، محمد باقر، (1380ش)، الرواشح السماویة، تحقیق، غلامحسین قیصریه و نعمه الله الجلیلی، قم: دارالحدیث.

28.             هندی، میرحامد حسین، (1386ش)، خلاصة عبقات الانوار، تلخیص، سید علی میلانی، تهران: انتشارات نباء.

29.             یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، (1413ق)، تاریخ یعقوبی، بیروت لبنان: دارصادر.