دیدگاه‌های کلامی خاندان صوحان بن حجر درباره امامت امام علي

مطالعه درباره باورهای اساسی شیعه در قرون نخستین در موضوع امامت، یکی از مهم‌ترین عرصههای مطالعه و تحقیق است؛ زیرا راهی مطمئن برای اعتبار این اندیشهها و باورها در زمان حال میباشد. آل صوحان و قبیله آنها یکی از خاندان مهم شیعه در زمان امام علی هستند. آ‌ن‌ها علاوه بر اینکه از خطبای مشهور جامعه شیعی بودند در جنگها نیز آن حضرت را همراهی کرده و در راه ایشان جانفشانی نمودهاند. پژوهش پیش رو به صورت کتابخانهای و با روش توصیفی ـ تحلیلی به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا در منابع تاریخی در مورد دیدگاههای کلامی خاندان صوحان بن حجر درباره امامت امام علی گزارشهایی نقل شده است؟ در صورت مثبت بودن جواب، از مجموعه گزارشها در این زمینه چه برداشتی میتوان داشت؟ یافتههای این پژوهش نشان میدهد که خاندان صوحان در مناسبتهای مختلف امام علی را حجت خدا، برترین مردمان، وصی و جانشین رسول خدا، دارای علم لدنّی، مقام عصمت و مرجعیت دینی و سیاسی معرفی نمودهاند. وجود این اندیشهها در معتقدات شیعیان عصر امیرالمؤمنین نشان از حضور این موضوعات در دوران نخستین اسلامی در اعتقادات مکتب تشیع دارد که تا به امروز تداوم یافته و به نسلهای بعدی منتقل می‌شود.

ـ قرآن کریم.

1.  ابن اثیر، عز الدین ابو الحسن على ابن ابى الکرم الشیبانى، (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.

2.  ــــــ ، ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1364ش)، النهاية في غريب الحديث و الأثر، تحقیق: طاهر أحمد الزاوي و محمود محمد الطناحي، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعيليان، چهارم.

3.  ـــــــ ، ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1423ق)، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت: دارالفکر.

4.  ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، (1415ق)، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق: عادل عبدالموجود وعلی معوض، بیروت: دارالکتب العلمیه.

5.  ابن سعد، محمد، (1414ق)، الطبقات الکبری، تحقق: سهیل کیال، بیروت: دارالفکر.

6.  ـــــــ ، ــــ ، (1421ق)، الطبقات الکبیر، تحقق: محمد عمر علی، قاهره: مکتبة الخانجی.

7.  ابن عبدالبر، یوسف، (1412ق)، الاستیعاب في معرفه الأصحاب، بیروت: دارالجیل.

8.  ابن کثیر، اسماعیل، (1425ق)، السیره النبویه، تحقیق: صدقی جمیل عطار، بیروت: دارالفکر.

9.  ابن مزاحم، نصر، (1404ق)، وقعه صفین، محمد هارون عبدالسلام، قم: دفتر آیت الله مرعشی نجفی، دوم.

10.             ابن‌اعثم کوفی، محمد، (1411ق)، الفتوح، علی شیری، بیروت: دارالاضواء.

11.             ابن‌جوزی‌، یوسف، (1418ق)‌، تذكره الخواص، قم: الشريف الرضي.

12.             ابن‌کثیر، اسماعیل، (1407ق)، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.

13.             اسکافی، ابوجعفر، (1402ق)، المعیار و الموازنه، تصحیح: محمد باقر محمودی، بی­جا: اول.

14.             اصفهانی، ابوالفرج، (1339ش)، مقاتل الطالبين، ترجمه: جواد فاضل، تهران: علی اکبر علمی.

15.             امین، محسن، (1403ق)، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف.

16.             امینی، عبدالحسین، (1416ق)، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، قم: مرکز الغدیر.

17.             آمدی، علی، (1423ق)، ابكار الافكار فى اصول‌الدین، قاهره: دارالكتب.

18. بخاری، محمدبن اسماعیل، (بی‌تا)، صحیح بخاری، تحقیق: احمد زهوه، بیروت: دارالکتب العربی.

19.             تستری، محمدتقی، (1425ق)، قاموس الرجال، قم: جامعه مدرسین، سوم.

20.             ثقفی، محمدبنابراهیم، (1395ق)، الغارات، جلال الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.

21.             جاحظ، أبي عثمان عمرو بن بحر، (1410ق)، البرصان والعرجان والعميان والحولان، تحقيق: عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالجلیل.

22.            حاكم نيشابوری، أبوعبدالله ‏محمد بن عبدالله،‏ (1422ق)، المستدرك علی الصحيحين، محقق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالكتب العلمية، دوم.

23.             حلی، حسن بن یوسف، (1382ش)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تعلیق: جعفر سبحانی، قم: موسسه امام صادق7، دوم.

24.            ــــ ، ــــــــــــــ ، (1422ق)، خلاصه الاقوال، تصحیح: جواد قیومی، بی­جا: فقاهت، دوم.

25.            ــــ ، ــــــــــــــ ، (1365ش)، الباب الحادی عشر، تهران: موسسه مطالعات اسلامی.

26.             دینوری، ابن قتیبه، (1410ق)، الامامه و السیاسه، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالاضواء.

27.             ذهبی، شمس الدین، (1412ق)، سیر اعلام نبلاء، بیروت: الرساله، هشتم.

28.             راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (بی‌تا)، مفردات راغب، بی‌جا: دارالمعروف.

29.             سپهر، محمدتقی، (۱۴۲۷ق)، ناسخ التواريخ، قم: مدين.

30.             سمعانی، أبو سعد، (1382ق)، الانساب، تحقیق: عبدالرحمان الیمانی، حیدرآباد: العثمانیه.

31.             سید مرتضی، شریف، (1998م)، الامالی، تحقیق: محمد ابوالفضل‏ ابراهیم، قاهره: دارالفكر العربي‏، قاهره‏.

32.             صدوق، محمد بن علی، (1390ق)، من لا يحضره الفقيه، تحقیق: سید حسن موسوی، تهران: دارالکتب الاسلامی.

33.            ــــــ ــــــــــــــ ، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: موسسه نشر اسلامی، پنجم.

34.             طباطبایی، محمد حسین، (1422ق)، المیزان في تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، دوم.

35.             طبری، محمد، (1387ق)، تاریخ طبری، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، دوم.

36.             طوسی، أبوجعفر محمد بن حسن، (1406ق)، الاقتصاد فیما یتعلق بالإعتقاد، بیروت: دارالأضواء، دوم.

37.             فاریاب، محمدحسین، (1390ش)، عصمت امام در تاریخ تفکر امامیه تا پایان قرن پنجم هجری، ایران: موسسه آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی.

38.             قفاری، ناصر بن عبدالله بن علی، (1415ق)، اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه، بیروت، موسسه العلمی للمطبوعات، دوم.

39.             قمی، عباس، (1414ق)، سفینه البحار، قم: اسوه.

40.             کشی، محمد بن عمر، (1404ق)، رجال الکشی، تحقیق: مهدی رجایی، قم: آل البیت:.

41.             کلینی، محمد بن يعقوب، (1388ق)، اصول کافی، مصحح: علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه، سوم.

42.             کوفی، محمد، (1423ق)، مناقب أميرالمؤمنين7، تحقیق: محمدباقر محمودی، قم: احیای فرهنگ اسلامی.

43.             مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالانوار، مصحح: محمدتقی مسترحمی و دیگران، بیروت: إحياء التراث العربی.

44.             محمد حسینی، کامران، (1395ش)، زید و صعصعه پسران صوحان، تهران: مشعر.

45.             مدرسی، سیدحسین، (1386ش)، مکتب در فرایند تکامل، نظری برتطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، ترجمه: هاشم ایزد پناه، تهران: کویر.

46.             مفید، محمد بن نعمان، (1413ق)، النکت الاعتقادیه، قم: دارالهدی.

47.             ـــ ، ـــــــــــــ ، (1431ق)، الاختصاص، مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمود زرندی، قم: دارالهدی.

48.             مقداد، فاضل، (1405ق)، إرشاد الطالبين إلى نهج المسترشدين، قم: انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى.

49.             نمیری، ابن شبه، (1380ش)، تاریخ مدینه منوره، ترجمه: حسین صابری، تهران: مشعر هیثمی.

50.             نیشابوری، مسلم بن حجاج، (1428ق)، صحیح مسلم، تحقیق: خلیل شیحا، بیروت: دارالمعرفه، دوم.

51.             یعقوبی، احمدبن اسحاق، (بی‌تا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.

مقالات

1. آشتیانی، مهدی، (1395ش)، «نقش قبیله شیعی بنو عبدالقیس در تحولات فرهنگی و اجتماعی کوفه»، فصلنامه تاریخ اسلام، 3، 51ـ81.

2. قیم، بهادر، (1391ش)، «نقش وعملکرد قبیله عبدالقیس در روند تحولات سیاسی جهان اسلام»، پژوهش­نامه تاریخ اسلام، 6، 129ـ151.