بررسی اتهامات ابن‌تیمیه به خواجه نصیرالدین طوسی و ابن‌علقمی در ماجرای سقوط خلافت عباسی

ابن‌تیمیه از علمای سلفی مذهب اهل سنت است. او در دوران زندگی خود چندین بار به‌خاطر ابراز عقاید مخالف امت اسلامی، واکنش مناسبی از علمای جهان اسلام ندید و حتی بارها راهی زندان شد. وی معاصر با حمله مغول به کشورهای اسلامی به دنیا آمد. هم‌زمان با تولد ابن‌تیمیه، حادثه سقوط خلافت بغداد نیز رقم خورد. اتفاقاتی همچون حمله مغول به حران (زادگاه ابن‌تیمیه)، سقوط بغداد و متمایل شدن حکام مغول به مذهب تشیع، باعث شد تا اتهاماتی در ذهن ابن‌تیمیه پدید آید و بر اساس آن، شیعه را در حمله مغول و نابودی خلافت عباسی مقصر جلوه دهد. بعد از ابن‌تیمیه، گروهی از پیروان وی همچون ابن‌کثیر و ذهبی نیز در برخی اتهامات به بعضی از بزرگان شیعه تاخته‌اند. پژوهش پیش رو به دنبال بررسی برخی از اتهامات ابن‌تیمیه به خواجه نصیرالدین طوسی و ابن‌علقمی و رد این اتهامات با تکیه بر منابع تاریخی شیعه و اهل سنت و نقد آن‌ها با روش کتابخانه‌ای و توصیفي ـ تحلیلی است. نتیجه به دست آمده در این پژوهش نشان می‌دهد که خود خلافت عباسی، قبل از حمله مغول ضعیف شده بود و خواجه نصیرالدین طوسی و ابن‌علقمی نه‌تنها در سقوط خلافت نقشی نداشتند، بلکه با مواضع خود، میراث فرهنگی اسلامی را حفظ کردند.

1.   ابن العبری، ابوالفرج، (۱۹۹۲م)، تاریخ مختصر الدول، بیروت: انتشارات دارالمشرق.

2.   ابن الفوطی، کمال الدین أبی‌الفضل عبدالرزاق بن أحمد الشیبانی البغدادی، (۱۴۲۴ق)، الحوادث الجامعة، بیروت: دارالکتب العلمیة.

3.   ابن تغری بردی، جمال الدین یوسف، (بی‌تا)، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، مصر: مؤسسة المصریة العامة.

4.    ابن تیمیه، تقی الدین احمد بن عبدالحلیم، (1408ق)، الفتاوی الکبری، بیروت: دارالكتب العلمية.

5.   ـــــــ ، ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (بی‌تا)، منهاج السنة النبوية، بيروت: مؤسسة قرطبة.

6.   ـــــــ ، ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1426ق)، مجموع الفتاوی، مصر: دار الوفاء، سوم.

7.   ابن خلدون، عبد الرحمن، (1421ق)، تاریخ ابن خلدون، بیروت: دارالفکر.

8.   ـــــــــ ، ــــــــــ ، (2009م)، مقدمة ابن خلدون، بیروت: دارالکتب العلمیة.

9.   ابن شاکر، محمد، (بی‌تا)، فوات الوفیات، بیروت: دارصادر.

10.             ابن طباطبا، محمد بن علی معروف به ابن طقطقی، (1418ق)، الفخری فی الاداب السلطانیة، بيروت: دارالقلم العربی.

11.             ابن کازرونی، ظهیر الدین علی بن محمد، (1390ق)، مختصر التاریخ من أول الزمان إلی منتهی دولة بنی العباس، بغداد: المؤسسة العامة للصحافة و الطباعة.

12.             ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء(1419ق)، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر، دوم.

13.             ابوالفداء، اسماعیل بن علی(بی‌تا)، المختصر فی أخبار البشر، بیروت: دارالکتب العلمیة.

14.             امین، سید حسن، (1384ش)، الاسماعیلیون و المغول و نصیر الدین الطوسی، قم: مؤسسة دائرة المعارف الفقه الاسلامی، سوم.

15.             جعفریان، رسول، (1385ش)، تاریخ تشیع در ایران، قم: انصاریان.

16.             جوزجانی، منهاج السراج، (1343ش)، طبقات ناصری، کابل: انجمن تاریخ افغانستان.

17.             خمینی، روح الله، (1378ش)، کشف الاسرار، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.

18.             خواند امیر، غیاث الدین الحسینی، (1333ش)، حبیب السیر، تهران: خیام.

19.             ذهبی، شمس ‌الدین محمد بن احمد، (1423ق)، تاریخ الاسلام، بیروت: دارالکتاب العربی، دوم.

20.             سبکی، عبد الوهاب بن علی بن عبدالکافی، (2012م)، طبقات الشافعیه الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة، دوم.

21.             سیوطی، جلال الدین، (بی‌تا)، تاریخ الخلفاء، بیروت: دارالکتب العلمیة.

22.             شوشتری، نور الله بن شریف الدین، (1377ش)، مجالس المؤمنین، تهران: انتشارات اسلامیه، چهارم.

23.             شیبی، کامل مصطفی، (1387ش)، تشیع و تصوف، تهران: امیرکبیر، پنجم.

24.             صفدی، صلاح الدین خلیل بن ایبک، (1420ق)، الوافی بالوفیات، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

25.             غامدی، سعد بن محمد، (1403ق)، سقوط‌ الدوله‌ العباسیه و‌دور الشیعه بین الحقیقه و الاوهام، ریاض: دار إبن حذیفة، دوم.

26.             غسانی، الملک أشرف، (1395ق)، العسجد المسبوک و‌الجوهر المحکوک، بیروت: دارالتراث الاسلامی.

27.             مستوفی، حمد الله، (1387ش)، تاریخ گزیده، تهران: امیر کبیر.

28.             نخجوانی، هندوشاه، (1402ق)، تجارب السلف، اصفهان: نفائس مخطوطات.

29.             همدانی، رشید الدین فضل‌الله، (1373ش)، جامع التواریخ، تهران: البرز.

30.             هندوشاه بن سنجر، (1357ش)، تجارب السلف، تهران: طهوری.