بررسی مقارنه‌ای دیدگاه مفسران و فقیهان امامیّه و اهل‌سنّت در تفسیر آیۀ 187سورۀ بقره

قرآن کریم در آیۀ 187 بقره، مقاربت با همسران و حدوث جنابت را در شب‌های ماه رمضان بر مکلّفان مباح شمرده است؛ اما در اینکه بقای بر جنابت تا طلوع فجر جایز است یا خیر، در میان مفسران و فقیهان امامیّه و اهل‌سنّت، دو دیدگاه عمده وجود دارد. عموم مفسران و فقیهان اهل‌سنّت و برخی مفسران و فقیهان امامیّه با استناد به اطلاق آیه و امر به مباشرت در آن تا طلوع فجر و برخی روایات، بقای بر جنابت را تا طلوع فجر جایز شمرده‌اند. در مقابل، مشهور مفسران و فقیهان امامیّه با استناد به روایات اهل‌بیت، بقای بر جنابت تا طلوع فجر را بر مکلّف حرام و این عمل را باطل کنندۀ روزه دانسته‌اند. در این پژوهش با روش توصیفي‌ ـ تحلیلی، ضمن بیان دو دیدگاه مفسران و فقیهان شیعه و اهل‌سنّت دربارۀ آیۀ یادشده، دیدگاه دوم، نظریۀ صحیح قلمداد شده است و ضمن نقد دلایل دیدگاه نخست، این دیدگاه با استناد به شواهدی از متن آیه و روایاتی از رسول خدا9 و اهل‌بیت: تقویت گردیده است و با دلایل یادشده ثابت شده است که باقی ماندن بر جنابت تا طلوع فجر حرام و باطل کنندۀ روزه است. ازاین‌رو بر مکلّف واجب است قبل از طلوع فجر غسل کند.

ـ قرآن کریم.

  1.   ابن‌حنبل، احمد، (بی‌تا)، مسند احمد، بیروت: دارالصادر.

  2.   ابن‌فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، قم: انتشارات دفتر تبلیغات.

  3.   ابن‌قدامه، عبدالله، (بی‌تا)، المغنی، بیروت: دارالکتاب العربی.

  4.   ابن‌منظور، محمد، (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.

  5.   اردبیلی، احمد بن محمد، (بی‌تا)، زبدة البيان في أحكام القرآن، تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية

  6.   انصاری، مرتضی، (1413ق)، کتاب الصوم، قم: موتمر العالمی بمناسبة ذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الانصاری.

  7.   آملی، محمدتقی، (1381ق)، مصباح الهدی، بی‌جا: بی‌نا.

  8.   بحرانی، سیدهاشم، (بی‌تا)، الحدائق الناضره، تحقیق: محمد تقی ایروانی، قم: موسسه نشر اسلامی.

  9.   بخاری، محمد بن اسماعیل ، (1401ق)، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر.

10. جصاص، احمد بن علی، (1415ق)، احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.

11. جوادی آملی، عبدالله، (1385ش)، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.

12. حر عاملی، (1414ق)، وسائل الشیعه، تحقیق: موسسه آل البیت، قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث، دوم.

13. راغب اصفهانی، (1427ق)، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، قم: طلیعه نور، دوم.

14. سبحانی، جعفر، (1423ق)، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم: موسسه امام صادق.

15. سرخسی، شمس الدین ، (بی‌تا)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.

16. سیوری، مقدادبن عبدالله، (1384ق)، کنز العرفان، تحقیق: محمدباقر شریف‌زاده، تهران: المکتبة المرتضویه.

17. سیوطی، جلال الدین، (بی‌تا)، الدر المنثور، بیروت: دارالمعرفه.

18. شاهرودی، سید محمود، (1392ش)، فرهنگ فقه، قم: موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی.

19. شوکانی، محمد بن علی، (1973م)، نیل الاوطار، بیروت: دارالجیل.

20. صدوق، محمد بن بابویه، (1415ق)، المقنع، تحقیق: لجنة التحقیق، قم: موسسه امام هادی.

21. ــــــــ، ـــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: موسسه نشر اسلامی.

22. طبری، محمد بن جریر، (1415ق)، جامع البیان، تحقیق: شیخ خلیل میس، بیروت: دارالفکر.

23. طوسی، محمد، (1365ش)، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن موسوی الخرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چهارم.

24. ــــــــ، ــــــــــ، (بی‌تا)، النهایه فی مجرد الفقه والفتاوی، قم: انتشارات قدس.

25. حلی، حسن بن یوسف، (1414ق)، تذکرة الفقهاء، تحقیق: موسسة آل البیت، قم: موسسة آل البیت لاحیاء التراث.

26. حلی، یوسف بن مطهر، (1413ق)، مختلف الشیعه، قم: موسسه نشر اسلامی.

27. عاملی، سید محمد، (1410ق)، مدارک الاحکام، قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.

28. فتح الله، احمد، (1415ق)، معجم الفاظ الفقه الجعفری، بی‌جا: الدمام.

29. فخر رازی، محمد بن عمر، (1413ق)، التفسیر الکبیر، چاپ سوم، قم: دفتر تبلیغات.

30. فراهیدی، خلیل بن احمد، ، (1427ق)، العین، چاپ دوم، بی‌جا: موسسه دارالهجره.

31. قرطبی، محمد بن احمد، (1405ق)، الجامع لاحکام القرآن، تحقیق: احمد عبد العلیم البردونی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

32. قلعجی، محمد، (1408ق)، معجم لغة الفقهاء، چاپ دوم، بیروت: دارالنفائس.

33. کاشانی، ابی بکر، (1409ق)، بدائع الصنایع، پاکستان: المکتبة الحبیبیه.

34. کاظمی، جواد، (بی‌تا)، مسالک الافهام، تحقیق: محمد تقی کشفی، بی‌جا: بی‌نا.

35. کلینی، محمد بن یعقوب، (1367ش)، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، چاپ سوم،تهران: دارالکتب الاسلامیه.

36. متقی هندی، علی، (1409ق)، کنز العمال، بیروت: موسسة الرساله.

37. مجلسی، محمد باقر، (1403ق)، بحار الانوار، چاپ سوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

38. میرزای قمی، ابوالقاسم، (1417ق)، غنائم الایام، تحقیق: عباس تبریزیان، قم: انتشارات دفتر تبلیغات.

39. نجفی، محمد حسن، (1365ش)، جواهرالکلام، تحقیق: عباس قوچانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، دوم.

40. نسائی، احمد بن علی، (1411ق)، السنن الکبری، تحقیق: سید کسروی حسن، بیروت: دارالکتب العلمیه.

41. نووی، محی الدین، (بی‌تا)، المجموع، بیروت: دارالفکر.

42. نیشابوری، مسلم بن حجاج، (بی‌تا)، صحیح المسلم، بیروت: دارالفکر.