بازخوانی و نقد اشارات ابن‌عاشور در آیات ناظر به فضائل اهل‌بيت(ع)

آیات متعددی در قرآن کریم ناظر به فضائل والای اهل‌بیت(ع) در حيطه‌های گوناگون می‌باشد که مورد توجه مفسّران شیعه و بسیاری از مفسّران اهل‌سنّت قرار گرفته است. رويكرد مفسّران اهل‌سنّت در برابر اين آيات متفاوت است. اشاعره برخلاف معتزله که به نسبت منصفانه‌تر در تفسیر این آیات عمل کرده‌اند، دارای تعصب بیشتری در این باره هستند. پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی در صدد آن است که اشارات محمدطاهر معروف به ابن‌عاشور، از مفسّران بنام و معاصر اشعری‌مسلک اهل‌سنّت را در ذیل آيات ناظر به فضائل اهل‌بيت(ع) مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های این پژوهش بیان‌گر آن است که وی در تفسیر برخی از آیات مشهور ناظر به فضائل اهل‌بیت(ع) که ناچار به اشاره به آن‌هاست، رویکرد متعصبانه‌ای را اتخاذ کرده است. اشارۀ بدون هيچ تأييد، اشارۀ همراه با توجیه، اشارۀ همراه با تضعیف و تردید، اشارۀ بدون تلقّی فضیلت از آیه و عدم اختصاص فضیلت مطرح در آیه به اهل‌بیت(ع)، از جمله نمونه‌‌هایی است که این رویکرد وی را به خوبی اثبات می‌کند.

کتاب‌ها

ـ قرآن کریم

1. ابن‌تیمیه، احمد بن عبد الحليم، (1413ق)، شرح العمدة فی الفقه، ریاض: مکتب العبیکان.

2. ابن حنبل، احمد، (1373ق)، المسند، شرح: احمد محمد شاكر، دارالمعارف، مصر: بی‌نا.

3. ابن‌عاشور، محمد طاهر، (بی‌تا)، التحرير و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ.

4. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.

5. امینی نجفی، عبدالحسین احمد، (1387ق)، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، لبنان، بیروت: دارالکتاب العربی، سوم.

6. آلوسی، شهاب الدین سید محمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.

7. بحرانی، هاشم بن سلیمان،(1416ق)، البرهان فی التفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه مؤسسه البعثه، تهران: مؤسسه بعثت.

8. ــــــ، ــــــــــــــــــــــــ، (1272ق)، غایه المرام فی حجه الخصام عن طریق الخاص و‌العام، تهران: بهرام میرزا معزالدوله.

9. بخاری، محمد بن اسماعیل، (بی‌تا)، صحیح البخاری، لبنان، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

10. بیهقی، احمد بن الحسین، (بی‌تا)، السنن الکبری، بی‌جا: دارالفکر.

11. ترمذى، محمد بن عيسى، سنن ترمذی، (بی‌تا)، تحقیق و تصحیح: عبدالوهاب عبداللطیف، بی‌جا: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.

12. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، (1422ق)، الکشف و‌البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: ابومحمد ابن‌عاشور، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

13. حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

14. حاكم نيشابورى، محمد بن عبد اللّه، (1418ق)، المستدرك على الصحيحين، بيروت: دارالمعرفة.

15. حسینی مرعشی تستری، قاضی سید نورالله، (بی‌تا)، احقاق الحق و ازهاق الباطل (مع تعلیقات سید شهاب الدین حسینی مرعشی)، قم: مکتبه آیة الله مرعشی نجفی.

16. حلي، حسن بن علي، (1411ق)، نهج الحق و كشف الصدق، قم: مؤسسه الهجره.

17. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، (1382ق)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد البجاوی دارالمعرفة، لبنان، بیروت: دارالمعرفه.

18. جصّاص، احمد بن علي، (1405ق)، احکام القرآن، بیروت: داراحياء التراث العربى‏.

19. رشیدرضا، محمد، (بی‌تا)، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، لبنان، بیروت: دارالمعرفه، دوم.

20. زمخشری، جار الله محمود بن عمر، (1366ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأتاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دارالکتاب العربی.

21. سبحانی تبریزی، جعفر، (1420ق)، اهل البیت سماتهم وحقوقهم فی القرآن، قم: مؤسسه امام صادق.

22. سيوطي، جلال الدين، (1404ق)، الدرالمنثور فی التفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

23. شوكانى، محمد بن على، (1414ق‏)، فتح القدير، دمشق: دار ابن‌كثير، بيروت: دارالكلم الطيب.

24. صدوق، محمد بن علی، (1400ق)، الامالی، بیروت: مؤسسه اعلمی، پنجم.

25. طباطبایی، محمدحسین، (1372ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، پنجم.

26. طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.

27. طبری، محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بيروت: دارالمعرفه.

28. طوسی، محمد بن الحسن، (بي‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بيروت: داراحیاء التراث العربی.

29. عاملی، جعفر مرتضی، (1430ق)، الصحيح من سيرة الإمام علي، قم: ولاء المنتظر.

30. عبودیت، فریده، (1380ش)، روش شناسی ابن‌عاشور در تفسیر التحریر و التنویر، تهران: دانشکده اصول الدین.

31. عسقلانى، احمد بن حجر، (1404ق)، التهذیب التهذیب، لبنان، بیروت: دارالفکر.

32. عیاشی، محمد بن مسعود، (1380ق)، تفسیر العیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتبه العلمیه.

33. فراء، يحیی بن زياد، (1980م)، معانی القرآن، قاهره: الهيئه المصريه العامه للكتاب.

34. فخررازى، محمد بن عمر، (1420ق‏)، مفاتيح الغيب، بيروت: داراحياء التراث العربي، سوم.

35. فرات كوفى، فرات بن ابراهيم‏، (1410ق)، تفسير فرات، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.

36. قرطبی، محمد بن احمد، (1364ق)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.

37. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

38. مجلسى، محمدباقر، (بی‌تا)، بحارالأنوار، بی‌جا: داراحياءالتراث العربي‏.

39. مرعشي، شهاب الدین، (بي‌تا)، شرح احقاق الحق، قم: منشورات مكتبة آية الله العظمى المرعشی النجفي.

40. مظفّر، محمد حسن، (1374ش)، دلائل الصدق لنهج الحق، ترجمه: محمد سپهري، تهران: انتشارات اميركبير.

41. مکارم شیرازی، ناصر، (1386ش)، آیات ولایت در قرآن، قم: نسل جوان، سوم.

42. ــــــــــــــــ، ـــــــ، (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

43. نسائی، احمد بن شعیب، (بی‌تا)، خصائص امیرالمؤمنین7، تحقیق و تصحیح: محمد‌هادی الأمینی، تهران: مکتبه نینوی الحدیثه.

44. ــــــ، ــــــــــــــــــــ، (1411ق)، السنن الکبری، تحقیق: عبدالغفار سلیمان البنداری و سید حسن کسروی، لبنان، بیروت: دارالکتب العلمیه.

45. واحدی نیشابوری، علی بن احمد، (1411ق)، اسباب نزول القرآن، تحقیق: کمال بسیونی زغلول، بیروت: دارالکتب العلمیه.

مقالات

1. حکیم باشی، حسن، (1374ش)، «سبب نزول آیه ولایت»، پژوهش‌های قرآنی، 1 (2)، 124ـ87.

2. رستم نژاد، مهدی و محمد جواد دشتی، (1400ش)، «بررسی روایات فریقین درباره آیات آغازین سوره برائت»، پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی، 8 (14)، 68ـ46.

3. طيب حسيني، محمود و انصاريان، نسرين، (1398ش)، «واكاوی معنای «نسائنا» در آيه مباهله (جايگاه فاطمه(س) در آيه مباهله از مصداق تا معنای «نسائنا»، مطالعات اسلامی زنان و خانواده، 6 (10)، 23ـ7.

4. طيب حسيني، محمود، (1397ش)، «بازخوانی معنای ركوع در آيه ولايت از منظر فريقين»، پژوهش‌های تفسير تطبيقي، 4 (2)، 238ـ213.

5. مصطفوی فرد، حامد و شکور، جواد، (1398ش)، «بررسی دلالت گزارش‌های ابلاغ آیات آغازین سوره برائت بر افضليت علي به منظور جانشينی پيامبر»، سراج منیر، 10 (34)، 69ـ38.