ظرفيّت فقه اماميّه در تحوّلات قانون احوال شخصيّۀ مهمترين کشورهای اسلامی در مقايسه با فقه حنفيّه

حلّ عادلانۀ دعاوی، پاسخگويی به نيازهای حقوقی روز و انعطاف‌پذیری، سه اصل راهبردی است که بازنگری در قانون احوال شخصیّه مبتنی بر فقه اسلامی را چاره‌ناپذير می‌سازد. فقه حنفی، که از دیرباز در مهم‌ترین کشورهای اسلامی مبنای قانون‌گذاری در بخش احوال شخصیّه قرار داشته، با چالش‌های زيادی مواجه بوده و قانون‌گذاران را به چاره‌انديشی وادار نموده است. تحقيق حاضر، با روش توصيف و تحليل، به اين سؤال پاسخ می‌دهد که فقه اماميّه، در تحولات قوانين احوالات شخصیّه چه نقشی داشته است؟ يافته‌های تحقيق، با بررسی اسناد و مدارک، نشان داد که فقه احناف، در بخش احوال شخصیّه موفّق نبوده است؛ ازاين‌رو، قانون‌گذاران کشورهايی چون: مصر، لبنان، سوريه و افغانستان ناگزير شدند تا چالشی‌ترین مواد قانونی بخش نکاح و طلاق مبتنی بر فقه مبنا را برابر با فقه اماميّه، اصلاح کنند، و اين تجربه موفّق، از ظرفيّت و انعطاف‌پذیری فقه اماميّه پرده برداشت و اين نويد را داد که فقه اماميّه می‌تواند نسبت به وضع قانون فرامذهبی در کشورهای چندگرايشی و اصلاح قوانين چالش‌زا، نقش مهمی ايفا کند.

کتاب‌ها

ـ قرآن‌کريم

1. ابن‌النحوی، عمربن علی، (1421ق)، عجالة المحتاج إلی توجيه المنهاج، ضبط: هشام بن عبدالکريم البدرانی، اردن: دارالکتاب.

2. ابن‌ادريس، محمد، (1410ق)، السّرائر الحاوی لتحرير الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسين.

3. ابن‌بابويه، محمد، (1413ق)، من لايحضره الفقيه، قم: دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.

4. ابن‌نجيم، زين الدين، (بی‌تا)، البحرالرائق شرح کنز الدقائق، بيروت: دارالمعرفه.

5. ابوزهره، محمد، (بی‌تا)، ألأحوال الشخصیّه، مصر: دارالفکر.

6. ابوزيد، بكر بن عبد الله بن محمد بن عبد الله، (1416ق)، فقه النوازل، بيروت: مؤسسة الرسالة.

7. أفندی، علی‌حيدر خواجه امین، (بی‌تا)، دُرَر الحكام شرح مجلة الأحكام، تحقيق: المحامی فهمی الحسينی، بیروت: دارالكتب العلميه.

8. انصاری، زکريا، (بی‌تا)، فتح الوهاب شرح منهج الطلاب، بيروت: دارالفکر.

9. ــــــ، ــــــــــ، (1422ق)، أسنى المطالب في شرح روض الطالب، تحقيق: محمدتامر، بيروت: دارالكتب العلميه.

10. بایاردداج، (1367ق)، دانشگاه الازهر تاريخ هزار ساله تعليمات عالی اسلامی، ترجمه: آذر ميدخت مشايخ فردنی، تهران: مرکز نشر دانشگاه شیراز.

11. بحرانى، حسين، (بی‌تا)، الأنوار اللوامع في شرح مفاتيح الشرائع، قم: مجمع البحوث العلميه.

12. بحرانی، يوسف، (1409ق)، الحدائق الناضرة في أحکام العترة الطاهره، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسين.

13. بدران، ابوالعَينيَن، (بی‌تا)، الفقه المقارن لِلأحوال الشخصية بين المذاهب الأربعة السُنيّة والمذهب الجعفريّة والقانون ـ الزّواج والطلاق، بيروت: دارالنهضة العربيه.

14. برهان الدين مازه، محمود، (بی‌تا)، الميحط البرهانی، بيروت: دارإحياء التراث العربي.

15. جصّاص، أحمد (1431ق)، شرح مختصر الطحاوی، تحقيق: عصمت الله عنايت الله محمد و ديگران، بی‌جا: دارالبشائر الإسلاميه.

16. حجتی اشرفی، غلامرضا، (1373ش)، مجموعه قوانين اساسی ـ مدنی، تهران: کتابخانه گنج دانش.

17. حسينی، صارم، (1388ش)، قانون اساسی و قانون مدنی جمهوری اسلامی افغانستان، قم: قدس.

18. حقانی، عبدالحکيم، (1434ق)، الإمارة الإسلامية و نظامها، بی‌جا: مکتبة دارالعلوم الشرعية.

19. حكيم، سيد محمد سعيد، (1415ق)، منهاج الصالحين، بيروت: دارالصفوه.

20. حلبی، ابوالصلاح، (1403ق)، الکافی في الفقه، تحقيق: رضا استادی، اصفهان: مکتبة أميرالمؤمنين.

21. حلّى، يحيى، (1405ق)، الجامع للشَّرائع، قم: مؤسسة سيدالشهداء العلميه.

22. حلّی، جعفر بن‌ حسن، (1409ق)، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و‌الحرام، تحقيق: سيدصادق شيرازی، تهران: انتشارات اسلام.

23. حلّی، حسن بن يوسف بن مطهر (1420ق)، تحرير الأحکام الشرعيّة الإمامية علی مذهب الاماميّه، قم: مؤسسه امام صادق.

24. حلّی، مقداد، (1404ق)، التنقيح الرائع لمختصر الشرائع، تصحيح: سيد عبداللطيف حسين کوه کمری، قم: کتابخانه آيت الله المرعشي.

25. خالد، حسن و عدنان نجا، (1392ق)، أحکام الاحوال الشخصية في الشريعة الاسلاميه، بيروت: دارالفکر.

26. خوانسارى، موسى، (1373ش)، رسالة في قاعدة نفي الضرر، تهران: المكتبة المحمديه.

27. خويی، سيد ابوالقاسم، (1416ق)، صراط النجاة، تصحيح: موسی مفيدالدين عاصی العاملی، قم: مکتب نشر المنتخب.

28. رسولی، محمد اشرف، (1388ش)، مروری بر قوانين اساسی افغانستان، کابل: انتشارات سعيد.

29. رمضان احمد، احمد، (1398ق)، حضارة الدّولة العباسيه، مصر: الجهاز المرکزی للکتب الجامعية و المدرسية و الوسائل التعليميّه.

30. روحانى، سيدصادق، (1412ق)، فقه الصادق، قم: دارالكتاب ـ مدرسه امام صادق .

31. زبيدی، سيد محمد مرتضی، (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، دراسة و تحقيق: علی شيری، بيروت: دارالفکر للطباعة.

32. زحيلی، محمد وهبه، (1418ق)، الفقه الاسلامی و أدلته، دمشق: دارالفکر المعاصر.

33. سعدی، علی،‌ (1404ق)، النَّتف في الفتاوی، تحقيق: صلاح الدين الناهی، عمان ـ بيروت: دارالفرقان ـ مؤسسة الرساله.

34. سمرقندی، محمد، (1414ق) ، تُحفة الفقهاء، بیروت: دارالکتب العلميه.

35. سيستانی، سيد علی، (1414ق)، قاعده لاضرر و لاضرار، قم: دفتر آيت‌الله العظمی السيستاني.

36. سيواسی، محمد، (بی‌تا)، شرح فتح القدير، بیروت: دارالفكر.

37. شحود، علی بنُ نايف، (1429ق)، موسوعة المفاهيم الإسلاميه، بی‌جا: بی‌نا.

38. شريف المرتضی، علی، (1415ق)، الانتصارفی انفرادات الاماميّه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسين.

39. شفايی، عبدالله، (1388ش)، احوال شخصیّه شيعيان افغانستان، قم: انتشارات جامعة المصطفی العالميه.

40. شلبی، محمد مصطفی، (1397ق)، أحکام الاسرة في الاسلام دراسة و مقارنة بين المذاهب السنيّة والمذهب الجعفری و القانون، بیروت: دارالنهضة العربيه.

41. شمس‌ الدين، محمد مهدی، (1422ق)، و ديگران، مقاصد الشريعه، تحرير: عبدالجبار الرفاعی، بیروت: دارالفکر المعاصرـ دمشق، دارالفکر.

42. شهيدثانی، زين‌الدين، (1416ق)، مسالک الافهام الی تنقيح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف.

43. شيخ زاده، عبدالرّحمن، (1419ق)، مجمع الأنهر في شرح ملتقی الأبحر، تحقيق: خليل عمران المنصور، بیروت: دارالکتب العلميه.

44. صدر، سيد محمد، (1417ق)، ماوراء الفقه، بیروت: دارالأضواء للطباعة و النشر .

45. صقر، عطيه، (1432ق)، موسوعة أحسن الکلام في الفتاوی والأحکام، قاهره: مکتبة وهبه.

46. طاهری، حبيب الله، (1418ق)، حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته بجامعه مدرسين حوزه علميه قم، دوم.

47. طباطبايی، سيد علی، (1404ق)، رياض المسائل، قم: مؤسسة آل‌البيت.

48. طوسى، محمد، (1387ق)، المبسوط في فقه‌الاماميّه، تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفريه، سوم.

49. عاملى، محمد، (1411ق)، نهاية المرام في شرح مختصر شرائع الإسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين.

50. عراقى، آقاضياء‌الدين، (1418ق)، قاعدة لاضرر، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم.

51. عوَيش، عبدالحليم، (1426ق)، موسوعة الفقه الإسلامی المعاصر، منصوره، دارالوفاء للطباعة و النشر و التوزيع.

52. فاضل لنکرانی، محمدفاضل موحدی، (بی‌تا)، جامع المسائل، قم: انتشارات امير، يازدهم.

53. فخرالمحقيقين، محمد، (1389ش)، إيضاح الفوائد، تحقيق: کرمانی، اشتهاردی و بروجردی، قم: شاهرودي.

54. فرهنگ، مير محمدصديق، (1371ش)، افغانستان در پنج قرن اخير، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعيليان.

55. فضل الله، سيدمحمدحسين، (1419ق)‏، تفسير من وحی القرآن، بیروت: دارالملا كللطباعة والنشر.

<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" dir="RTL" style="margin-right: 7.1pt; mso-ad