بررسی مقارنه‌ای الگوی مواجهۀ بخاری با روايات فضائل امام علی(ع) در مقایسه با محدّثان سده‌های نخستین

فضائل بی‌کران امام علی(ع) در بسیاری از آثار محدثین بزرگ قرون اولیۀ اهل‌سنّت بازتاب یافته است. روایت‌نگاران و علماء اهل‌سنّت به فراوانی فضائل و مناقب امام علی(ع) اذعان داشته‌اند. همچنین، بسیاری از آنان بخشی از کتاب‌های خود را به این موضوع اختصاص داده‌اند. با این وجود، فضائل امام علی(ع) در کتاب‌های بخاری به‌گونه‌ای کم‌رنگ نمایان است که مثلاً در کتاب صحیح، تنها هفت روایت در باب فضائل حضرت علی(ع) نقل کرده است. از این روی پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش مقایسه‌ای و رویکرد تحلیلی با بررسی نحوۀ نقل مشهورترین روایات فضائل امام علی(ع) در آثار بخاری و نقل همان فضائل از منظر محدثین سده‌های نخستین و هم‌عصر بخاری، درصدد دستیابی به الگوی مواجهۀ او با روایات فضائل امام علی(ع) می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که الگوی مواجهۀ بخاری با روايات فضائل امام علی(ع) بر سه رکن زیر استوار است: الف) نقل نکردن بسیاری از روایات فضائل امام علی(ع) در موضوعاتی همانند شأن نزول آیۀ مباهله و آیۀ تطهیر، حدیث مدینة العلم و... ؛ ب) دخل و تصرف یا نقل به شکل مقلوب در روایاتی همانند شأن نزول آیه مودت، حدیث سدالابواب و حدیث رایَت؛ ج) تضعیف و انکار در روایاتی همانند حدیث غدیر، حدیث ثقلین، حدیث سدالابواب و حدیث طیر

 

ـ قرآن کریم

ـ نهج البلاغه

 

1.    ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن بن محمد، (1424ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: المکتبة العصریة، سوم.

 

2.  ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (بی‌تا)، مناقب آل أبي طالب(ع)، قم: مؤسسه انتشارات علامه.

 

3. ابن نجار، محب الدين أبو عبد الله محمد بن محمود بن الحسن، (بی‌تا)، الدرة الثمينة في أخبار المدینه، بی‌جا: شركة دار الأرقم بن أبي الأرقم.

 

4.  ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف في الأحادیث و‌الآثار، محقق: سعید محمد اللحام، بیروت: دار الفکر.

 

5.  ابن‌ابی‌یعلی، محمد بن ابی‌یعلی، (بی‌تا)، طبقات الحنابلة، بیروت: دار المعرفة.

 

6.  ابن‌اثیر، علی بن ابی‌الکرم، (1408ق)، الکامل في التاریخ، محقق: علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربي.

 

7. ـــــــ، ـــــــــــــــــــــــــــ، (1429ق)، أسدالغابة في معرفة الصحابة، بیروت: دار الکتب العلمیة، سوم.111

 

8. ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، (1392ق)، جامع الأصول في أحادیث الرسول(ص)، بی‌جا: مکتبه الحلوانی ـ مطبعه الملاح ـ مکتبه دار البیان.

 

9.  ـــــــ، ــــــــــــــــــــ، (1428ق)، جامع الأصول في أحادیث الرسول(ص)، محقق: عبدالسلام محمد عمر، بیروت: دار الفکر.

 

10. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، (1424ق)، منهاج السنة النبویة في نقض کلام الشیعة القدریة، محقق: محمد رشاد سالم، بیروت: موسسه الریان.

 

11.   ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، (1403ق)، العلل المتناهیة في الأحادیث الواهیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.

 

12.   ــــــــــــــ، ــــــــــــــــــــــــ، (1429ق)، زاد المسیر في علم التفسیر، بیروت: دار الفکر.

 

13.  ابن‌حبان، محمد بن حبان، (1393ق)، الثقات، هند، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة.

 

14.  ابن‌حنبل، احمد بن حنبل، (1430ق)، فضائل الصحابة، عربستان، دمام: دار ابن‌الجوزی، چهارم.

 

15.   ـــــــــ، ـــــــــــــــــ، (1435ق)، فضائل أمیرالمومنین علي بن أبي‌طالب(ع)، محقق: سیدعبدالعزیز طباطبائی، قم: مؤسسة المحقق الطباطبائي، دوم.

 

16.  ـــــــــ، ـــــــــــــــــ، (بی‌تا)، المسند، بیروت: دار صادر.

 

17.  ابن‌حنبل، احمد، (1410ق)، الجامع في العلل و‌معرفة الرجال، محقق: محمد حسام بیضون، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.

 

18.  ابن‌خزیمة، محمد بن اسحاق نیشابوری، (1412ق)، صحیح ابن‌خزیمة، المکتب الإسلامي، محقق: محمد مصطفی الأعظمي، دوم.

 

19.   ابن‌سعد، محمد بن سعد بن منیع، (بی‌تا)، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر.

 

20.  ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، (1415ق)، الإستیعاب في معرفة الأصحاب، محقق: شیخ علي محمد معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة.

 

21.   ابن‌عساکر، علی بن حسن، (1421 ق)، تاریخ مدینه دمشق، محقق: علی عاشور الجنوبي، بیروت: دار إحیاء التراث العربي.

 

22. ابن‌عقده کوفی، احمد بن محمد، (1421ق)، فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، محقق: عبدالرزاق محمد حسین، بی جا: مکتبه اهل بیت.

 

23.               ابن‌قتیبة، عبدالله بن مسلم، (1415ق)، المعارف، محقق: ثروت عکاشة، قم: منشورات الشریف الرضي.

 

24.  ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، (1409ق)، البدایة و‌النهایة، محقق: احمد ابوملحم، علی نجیب عطوی، فؤاد سید، مهدی ناصرالدین و علی عبدالساتر، بیروت: دار الکتب العلمیة، پنجم.

 

25.               ابن‌ماجة، محمد بن یزید قزوینی، (1432ق)، سنن ابن‌ماجة، قاهره، مصر: دار ابن‌الجوزي.

 

26.               ابن‌مردویه، احمد بن موسی اصفهانی، (1422ق)، مناقب علي بن أبي‌طالب و ما نزل من القرآن في علي، محقق: عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، قم: دار الحدیث.

 

27.               ابن‌مغازلی، علی بن محمد، (1402ق)، مناقب علی بن أبي‌طالب(ع)، تهران: المکتبة الاسلامیة، دوم.

 

28.               ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام بن ایوب حمیری، (بی‌تا)، السیرة النبویة، محقق: مصطفی سقا و ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت: دار إحیاء التراث العربي.

 

29.               ابوسعد، عبد الملك بن محمد بن إبراهيم النيسابوري الخركوشي، (1424ق)، مناحل الشفاء و‌مناهل الصفا، بی‌جا: دار البشائر الإسلامية

 

30.               ابونعیم اصفهانی، أحمد بن عبد الله بن أحمد، (1417ق)، فضائل الخلفاء الأربعة، مدینه: دارالبخاری.

 

31. ـــــــــــــــــــــ، ـــــــــــــــــــــ، (1416ق)، حلیة الأولیاء و‌طبقات الأصفیاء، بیروت: دار الفکر.

 

32.              ـــــــــــــــــــــ، ـــــــــــــــــــــ،‌ (1422ق)، معرفة الصحابة، بیروت: دار الکتب العلمیة.

 

33.              ابونعیم حداد، عبيد الله بن الحسن، (1431ق)، جامع الصحيحين بحذف المعاد والطرق، دمشق: دار النوادر.

 

34.   ابی‌طاهر، محمد بن عبد الرحمن، (1429ق)، المخلصيات وأجزاء أخرى، قطر: وزارت اوقاف و شئون اسلامی دولت قطر.

 

35.               أبي‌عوانه، يعقوب بن إسحاق بن إبراهيم النيسابوري، (1419ق)، مستخرج ابی عوانه، بیروت: دار المعرفه.

 

36.               أبی‌یعلی، احمد بن علی بن مثنی، مسند أبی‌یعلی، محقق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.

 

37.              بخاری، محمد بن اسماعیل، (1406ق)، التاریخ الصغیر، محقق: محمود ابراهیم زاید، بیروت: دار المعرفة.

 

38.             ــــــــــــ، ـــــــــــــــــــــ، (1422ق)، صحیح البخاري، محقق: محمد زهير بن ناصر الناصر، بی‌جا: دار طوق النجاة، دوم.

 

39.               ــــــــــــ، ـــــــــــــــــــــ، (1430ق)، صحیح البخاري، محقق: محمد محمد تامر، قاهره: دار الآفاق العربیة، دوم.

 

40. ــــــــــــ، ـــــــــــــــــــــ، (1407ق)، التاریخ الکبیر، بیروت: دار الفکر.

 

41. بغوی، حسین ابن مسعود، (1403ق)، شرح السنة، بیروت، دمشق: المکتب الاسلامی.

 

42.  ـــــــ، ـــــــــــــــــــــــ، (1424ق)، معالم التنزیل، بیروت: دار الکتب العلمیة.

 

43.               بلاذری، احمد بن یحیی، (1417ق)، أنساب الأشراف، محقق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر.

 

44.  بیهقی، احمد بن حسین، (1419ق)، السنن الکبری، بیروت: دار الفکر.

 

45. ترمذی، محمد بن عیسی، (1432ق)، سنن الترمذي، قاهره، مصر: دار ابن‌الجوزي.

 

46. ثعلبی، ابواسحاق احمد، (1422ق)، الکشف و‌البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربي.

 

47.               حاکم حسکانی، عبیدالله بن احمد، (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل في الآیات النازلة في أهل البیت(ع)، محقق: محمدباقر محمودی، تهران: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد.

 

48.               حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، (1422ق)، المستدرك علی الصحیحین، محقق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، دوم.

 

49. حسینی میلانی، علی، (۱۴۱۶ق)، نفحات الازهار في خلاصة عبقات الانوار، قم: الحقائق.

 

50.  خطیب بغدادی، احمد بن علی، (بی‌تا)، تاریخ بغداد أو مدینة السلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.

 

51.   دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، (1407ق)، سنن الدارمي، محقق: فواز احمد زمرلی و خالد السبع العلیمي، بیروت: دار الکتاب العربي.

 

52.               دویش، احمد بن عبدالرزاق، (1423ق)، فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و‌الإفتاء، جمع و ترتیب: احمد بن عبدالرزاق الدویش، ریاض: طبع و نشر رئاسة ادارة البحوث العلمیة و الإفتاء.

 

53.               دینوری، ابن‌قتیبه عبدﷲ بن مسلم، (1388ق)، الإمامة و‌السیاسة، قم: منشورات الشریف الرضي.

 

54.                ذهبی، محمد بن احمد، (1417ق)، سیر أعلام النبلاء، محقق: شعیب الأرنؤوط و محمد نعیم العرقسوسي، بیروت: مؤسسة الرسالة، یازدهم.

 

55.               ـــــــ، ـــــــــــــــــــــ، (1428ق)، تذکرة الحفاظ، محقق: شیخ زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیة، دوم.

 

56.               ـــــــ، ـــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، تاریخ الإسلام و‌وفیات المشاهیر و‌الأعلام، محقق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربي.

 

57.              زمخشری، محمود بن عمر، (1426ق)، الفائق في غریب الحدیث، بیروت: المکتبة العصریة.

 

58.               زهری، عبيد الله بن عبد الرحمن، (1418ق)، حديث ابي الفضل الزهري، ریاض: اضواء السلف.

 

59.               سبط بن جوزی، یوسف بن قزغلی، (1426ق)، تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصائص الائمة(ع)، محقق: حسین تقی‌زاده، قم: مجمع العالمي لأهل البیت(ع).

 

60.                سبکی، عبدالوهاب بن علی، (بی‌تا)، طبقات الشافعیة الکبری، محقق: محمود محمد الطناحي و عبدالفتاح محمد، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.

 

61.   سمعانی، عبدالکریم بن محمد، (1408ق)، الأنساب، محقق: عبدالله عمر البارودي، بیروت: دار الکتب العلمیة.

 

62.               سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، (1423ق)، تاریخ الخلفاء، محقق: دکتر محمد کمال‌الدین، بیروت: عالم الکتب.

 

63.               ــــــــــ، ـــــــــــــــ، جامع الأحادیث، (1424ق)، بیروت: دار الفکر.

 

64.                شوشتری، قاضی نورالله، (1417ق)، إحقاق الحق و‌إزهاق الباطل (به همراه شرح و ملحقات آن)، معلق: مرعشی نجفی، قم: حافظ.

 

65.               صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق بن همام، (بی‌تا)، المصنف، محقق: حبیب‌الرحمن اعظمی، بی‌جا: مجلس العلمي.

 

66.               طبرانی، سلیمان بن احمد، (1420ق)، المعجم الأوسط، دار الکتب العلمیة، محقق: محمدحسن محمدحسن اسماعیل،  بیروت.

 

67.              ـــــــــــ، ــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، المعجم الکبیر، محقق: حمدی عبدالمجید سلفی، بی‌جا: دار إحیاء التراث العربي، دوم.