تأثیرپذیری فقهای اهل‌سنت از سیره امام علی(ع) در مسئله بغی

بغی و قیام علیه حکومت اسلامی توسط مسلمین، از عناوینی است که در فقه سیاسی اهل‌سنت جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است. تفاوت رفتاری خلفا با مخالفین داخلی خود در طول تاریخ این سؤال را ایجاد می‌کند که در فقه اسلامی چه احکامی برای برخورد با بغات وجود دارد؟ با مطالعه منابع فقهی اهل‌سنت این نکته حاصل می‌شود که مذاهب چهارگانه تنها عمل علی بن ابی‌طالب(ع) را معیار اخذ احکام بغی قرار داده‌اند. نوشتار حاضر با رویکرد تحلیلی ـ انتقادی پس از بررسی میزان تأثیرپذیری فقه اهل‌سنت از سیره امام علی(ع) در این مسئله و تطبیق برداشت‌های فقهی با وقایع تاریخی، پیش‌فرض‌های مکتب امامیه و مکتب خلافت در استنباط از سیره امیرالمؤمنین(ع) را موردبحث قرار داده و روشن می‌نماید که علی‌رغم یکی بودن مصدر اخذ احکام و مشابهت بسیاری از فتاوای دو مکتب، مبانی کاملاً متفاوتی در استنباط ایشان حاکم است که نگاه به مسئله بغی را در یک دیدگاه از نگاه دیگر متفاوت می‌نماید.

1. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه اللّه، (1375ش)، جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید، ترجمة محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.

2. ـــــــــــــــ، ــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، شرح نهج‌البلاغه (ابن ابی‌الحدید)، قم: مکتبة آیة اللّه العظمی المرعشی النجفی;.

3. ابن اثیر، علی بن محمد، (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.

4. ابن اعثم کوفی، محمد بن علی، (1411ق)، الفتوح، بیروت: دار الاضواء

5. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، (1325ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دار صادر.

6. ابن درید، محمد بن حسن (1988م)، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.

7. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، (1404ق)، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین، دوم.

8. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (بی‌تا)، المناقب (ابن شهرآشوب)، قم: علامه;.

9. ابن عابدین، محمدامین، (1386ق)، حاشیة رد المحتار، علی الدر المختار: شرح تنویر الأبصار، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی وأولاده بمصر.

10. ابن عبد ربه، احمد بن محمد، (1407ق)، العقد الفرید، بیروت: دارالکتب العلمیة.

11. ابن عساکر، علی بن حسن، (1415ق)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر.

12. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (بی‌تا)، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر.

13. ابن مغازلی، علی بن محمد، (1424ق)، المناقب لإبن المغازلی، بیروت: دار الأضواء.

14. ابومخنف کوفی، لوط بن یحیی، (1417ق)، وقعة الطفّ، قم: جامعه مدرسین، سوم.

15. ازهری، محمد بن احمد، (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

16. بلاذری، احمد بن یحیی، (بی‌تا)، أنساب الأشراف، مصر: دار المعارف.

17. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، (1390ق)، مناقب الشافعی للبیهقی، قاهره: مکتبة دار التراث.

18. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1404ق)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.

19. حنفی، ابن همام، (1389ق)، شرح فتح القدیر علی الهدایة، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصفی البابی الحلبی وأولاده بمصر.

20. خوارزمی، موفق بن احمد، (1411ق)، المناقب (الخوارزمی)، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم مؤسسة النشر الإسلامی.

21. دسوقی، محمد بن احمد، (1230ق)، حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر، بی‌جا: دار الفکر.

22. دینوری، احمد بن داود، (1371ش)، أخبار الطوال، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.

23. زرقانی، عبد الباقی بن یوسف بن احمد، (1422ق)، شرح الزُّرقاني علی مختصر خلیل، بیروت: دارالکتب العلمیة.

24. سرخسی، محمد بن احمد، (بی‌تا)، المبسوط، بیروت: مطبعة السعادة.

25. سید مرتضی، علی بن حسین، (1407ق)، الشافی فی الإمامة، تهران: موسسة الصادق7.

26. شافعی، ابوعبداللّه محمد بن ادریس، (1403ق)، الأم، بیروت: دار الفکر.

27. شنقیطی، احمد بن احمد المختار، (1403ق)، مواهب الجلیل من أدلة خلیل، قطر: إِدارة إِحیاء التراث الإِسلامی.

28. شیرازی، ابواسحاق ابراهیم بن علی بن یوسف، (بی‌تا)، المهذب فی فقه الإمام الشافعی، بی‌جا: دارالکتب العلمیة.

29. صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، (بی‌تا)، جواهر الکلام، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.

30. طبرسی، احمد بن علی، (1424ق)، الاحتجاج، قم: سازمان اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه.

31. طوسی، محمد بن حسن، (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دار الکتاب العربی.

32. عاملی، جعفر مرتضی، (1402ش)، امام علی7 وخوارجف ترجمه محمد سپهری، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، پنجم.

33. عسکری، حسن بن عبداللّه، (1400ق)، الفروق فی اللغة، بیروت: دار الافاق الجدیدة.

34. عینی، بدرالدین محمود بن احمد، (1420ق)، البنایة شرح الهدایة، بیروت: دارالکتب العلمیة.

35. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت، دوم.

36. قاسانی، علاءالدین ابوبکر بن مسعود، (1327ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، مصر: مطبعه الجمالیة.

37. قرافی، ابوالعباس شهاب‌الدین احمد بن ادریس، (1994م)، الذخیرة، بیروت: دار الغرب الإسلامی.

38. قرشی، محیی الدین ابومحمد عبدالقادر بن محمد، (1413ق)، الجواهر المضیة فی طبقات الحنفیة، قاهره: دار هجر للطباعة والنشر.

39. قرطبی، ابو عمر یوسف بن عبداللّه، (1421ق)، الاستذکار، بیروت: دارالکتب العلمیة.

40. ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد، (1419ق)، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، بیروت: دارالکتب العلمیة.

41. مصطفوی، حسن، (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

42. مفید، محمد بن محمد، (1371ش)، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر.

43. مقدسی، موفق الدین ابومحمد عبداللّه بن احمد بن محمد بن قدامة، (1388ق)، المغنی، قاهره: مکتبة القاهرة.

44. ــــــــ، ــــــــــــــــــــــــ، (1414ق)، الکافی فی فقه الإمام احمد، بی‌جا: دارالکتب العلمیة.

45. نسائی، احمد بن علی، (1424ق)، خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (للنسائی)، بیروت: المکتبة العصریة.

46. نصر بن مزاحم، (1404ق)، وقعة صفین، قم: مکتبة آیةاللّه العظمی المرعشی النجفی;.

47. نووی، ابو زکریا محیی الدین یحیی بن شرف، (1392ق)، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

48. هیثمی، ابوالحسن نورالدین علی بن ابی‌بکر، (1414ق)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، قاهره: مکتبة القدسی.