بررسی تطبیقی اقوال فقیهان فریقین درباره مالکیت غنائم جنگی

از جمله پیامدهای جنگ میان مسلمانان و غیرمسلمانان، سلطه بر اموال و غنائم جنگی آنان است که سلطه یادشده گاه با جنگ و غلبه و گاه بدون جنگ و با مصالحه حاصل می‌شود. مالکیت بر غنائمی که بدون جنگ و غلبه به دست می‌آید، اختصاص به حکومت اسلامی دارد؛ اما در مورد غنایم به‌دست‌آمده از راه جنگ این پرسش اساسی وجود دارد که مالکیت این غنایم به چه کسی اختصاص دارد؟ روش پاسخ به این سؤال بر اساس تحلیل و توصیف نظریات ارائه شده در این زمینه است. آرای متفاوتی میان فقیهان اسلامی در این مورد مطرح است. برخی فقیهان غنائم یادشده را در صدر اسلام متعلق به رسول خدا(ص) دانسته و سپس از نسخ این حکم پس از آن حضرت سخن به میان آورده‌اند. بر پایه دیدگاهی دیگر، همه غنائم یادشده به جز خمس آنها به جنگجویان تعلق دارد. دیدگاه سوم که به مشهور فقیهان امامیه و برخی فقیهان اهل‌سنت انتساب دارد، آن است که اموال غیرمنقول از این غنائم، متعلق به عموم مسلمانان و غنائم منقول به جز خمس آنها ملک جنگجویان است. دیدگاه دیگر آن است که همه غنائم اعم از منقول یا غیرمنقول به حاکم اسلامی تعلق دارد. یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه اخیر با مجموع آیات قرآن، روایات و سیره رسول خدا(ص) در جنگ‌ها سازگاری بیشتری دارد، ازاین‌رو در این پژوهش ضمن بررسی و نقد دیدگاه‌های دیگر، دیدگاه اخیر با استناد به ادله متعدد به اثبات رسیده است.

کتاب‌ها

    ـ قرآن کریم

1.   ابن حزم، علی بن احمد، المحلی، (بی‌تا)، تحقیق: احمد محمد شاکر، بی‌جا: دارالفکر.

2.   ابن فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: انتشارات دفتر تبلیغات.

3.   ابن قدامه، عبداللّه، (بی‌تا)، المغنی، بیروت: دارالکتاب العربی.

4.   ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (2006م)، السیرة النبویة، بیروت: دار نوبلیس.

5.   ابن منظور، محمد بن مکرم، (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.

6.   ابن هشام، عبدالملک، (1383ق)، السیرة النبویة، تحقیق: محمد محیی الدین، مصر: مکتبة محمد علی صبیح.

7.   ابوحبیب، سعدی، (1408ق)، القاموس الفقهی، دمشق: دارالفکر، دوم.

8.   بخاری، محمد بن اسماعیل، (1401ق)، صحیح بخاری، بی‌جا: دارالفکر.

9.   تهانوی، محمد علی، (1992م)، کشاف اصطلاحات الفنون، تحقیق: علی دحروج و همکاران، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.

10. حر عاملی، محمد بن حسن، (1414ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، دوم.

11. حرانی، حسن بن علی بن شعبه، (1404ق)، تحف العقول، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: مؤسسه نشر اسلامی، دوم.

12. حصفکی، احمد بن محمد، (1415ق)، الدر المختار، تحقیق: مکتب البحوث والدراسات، بیروت: دارالفکر.

13. حلبی، ابوالصلاح، (بی‌تا)، الکافی فی الفقه، تحقیق: رضا استادی، اصفهان: کتابخانه امیرالمومنین.

14. حلی، حسن بن یوسف، (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.

15. خويی، ابوالقاسم، (1410ق)، منهاج الصالحین، قم: مدینة العلم، بیست و هشتم.

16. راغب اصفهانی، حسین، (1427ق)، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، قم: طلیعه نور، دوم.

17. سرخسی، شمس الدین، (بی‌تا)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.

18. شوکانی، محمد بن علی، (1973م)، نیل الاوطار، بیروت: دارالجیل.

19. صدر، محمد باقر، (1425ق)، اقتصادنا، قم: مؤسسه بوستان، دوم.

20. طباطبايی، محمد حسین، (بی‌تا)، المیزان، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

21. طبرسی، فضل بن حسن، (1415ق)، مجمع البیان، تحقیق: لجنة من العلماء، بیروت: مؤسسه اعلمی.

22. طبری، محمد بن جریر، (1415ق)، جامع البیان، تحقیق: شیخ خلیل میس، بیروت: دارالفکر.

23. طوسی، محمد، (1365ش)، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن موسوی الخرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، سوم.

24. ـــــــ، ـــــــ، (1387ش)، المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق: محمد تقی کشفی، تهران: المکتبة المرتضویه.

25. ـــــــ، ـــــــ، (1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد حبیب قصیر العاملی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

26. ـــــــ، ـــــــ، (1414ق)، الخلاف، تحقیق: خراسانی و دیگران، قم: مؤسسه نشر اسلامی، دوم.

27. عبد المنعم، محمود، (بی‌تا)، معجم المصطلحات والالفاظ الفقهیه، قاهره: دارالفضیله.

28. فتح اللّه، احمد، (1415ق)، معجم الفاظ الفقه الجعفری، دمام: بی‌نا.

29. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409ق)، العین، تحقیق: مخزومی و سامرائی، قم: مؤسسه دارالهجره، دوم.

30. قرطبی، محمد بن احمد، (1405ق)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

31. قلعجی، محمد، (1408ق)، معجم لغة الفقهاء، بیروت: دارالنفائس، دوم.

32. کلینی، محمد بن یعقوب، (1363ش)، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، سوم.

33. مصطفوی، حسن، (1417ق)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

34. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1410ق)، المقنعه، قم: مؤسسه نشر اسلامی، دوم.

35. ملکی، محمد باقر، (1400ق)، بدائع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام، بیروت: مؤسسة الوفاء.

36. منتظری، حسینعلی، (1411ق)، دراسات فی ولایة الفقیه، قم: دارالفکر.

37. نجفی، محمد حسن، (1367ش)، جواهر الکلام، تحقیق: محمود قوچانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، سوم.

38. نووی، محیی الدین، (بی‌تا)، المجموع شرح المهذب، بی‌جا: بی‌نا.

39. واقدی، محمد بن عمر، (1405ق)، المغازی، تحقیق: مارسدن جونس، بی‌جا: نشر دانش اسلامی.

40. وحید خراسانی، حسین، (بی‌تا)، منهاج الصالحین، بی‌جا:‌بی‌نا.