تحلیل تطبیقی روابط بینامتنی کتاب سلیم بن قیس با متون تاریخی و حدیثی، بر پایه نظریه ترامتنیّت

نویسنده

استادیار، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.

چکیده

کتاب سلیم بن قیس هلالی از قدیمی‌ترین کتب برجامانده از صدر اسلام است. اعتبار این کتاب که عمدتاً به بیان حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص) و ظلم‌های وارده بر خاندان رسالت پرداخته، از دیرباز مورد مناقشه محققان شیعه بوده و ادله مختلفی در نفی یا اثبات آن ارائه شده است. این نوشتار با بهره‌گیری از نظریه ترامتنیّت ژنت و به روش تحلیل تطبیقی به کشف و بررسی روابط بینامتنی کتاب سلیم با منابع تاریخی و حدیثی پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد که عمده روابط بینامتنی کتاب سلیم با منابع دیگر (حدود 90 درصد) بر پایه روابط بیش‌متنی و بر اساس برگرفتگی یا اشتقاق است. پس از بیش‌متنی، مهم‌ترین رابطۀ قابل‌مشاهده میان کتاب سلیم و سایر منابع، رابطه بینامتنیت است که عمدتاً به‌صورت غیرصریح نمایان می‌شود؛ از این رابطه به سرقت ادبی یا دستبرد فکری نیز تعبیر شده است و به‌روشنی می‌تواند عدم اصالت این موارد را در کتاب سلیم نشان دهد. حداقل در شش حدیث این رابطه قابل‌اثبات است که منابع بیش‌متن آن‌ها عمدتاً منابع تاریخی اهل‌سنت و منابع حدیثی شیعه است. دو رابطه فرامتنیت و پیرامتنیت نیز به سبب کمی داده‌های موجود از منابع پیش از کتاب سلیم و عدم دسترسی به نسخه اصلی آن قابل‌اثبات نیست.

واژگان کلیدی

مراجع و منابع کامل مقاله

کتاب‌ها

    ـ قرآن کریم.

1.   ابن الغضائری، احمد بن حسین الواسطی البغدادی، (1364شالرجال، تحقیق: محمدرضا حسینی، قم: دارالحدیث.

2.   ابن بابویه، محمد بن علی، (1376ش)، الأمالی، تهران: کتابچی، ششم.

3.   امین، سید محسن، (1406قأعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

4.   ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، (1395ق)، الغارات، تحقیق: جلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.

5.   جوهری، احمد بن عبدالعزیز، (بی‌تا)، السقیفة و فدک، تحقیق: محمدهادی امینی، تهران: مکتبة نینوی الحدیثة.

6.   حسینی شیرازی، سید علیرضا، (1397ش)، اعتبار سنجی احادیث شیعه، تهران: انتشارات سمت، پژوهشکده رهجویان راه امام هادی7.

7.   حلی، حسن بن یوسف، (1411ق)، رجال العلامة الحلی، نجف اشرف: دار الذخائر، دوم.

8.   ـــــ، ـــــــــــــــــ، (بی‌تا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، قم.

9.   سلطانی، سید محمد، (1397ش)، کتاب سلیم بن قیس: بازخوانی کهن‌ترین میراث مکتوب شیعه، قم: انتشارات برگ فردوس.

10. سلیم بن قیس هلالی، (1381ش)، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق محمدباقر زنجانی خوئینی، قم: انتشارات دلیل ما، سوم.

11. شوشتری، محمدتقی، (1410ققاموس الرجال، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم.

12. صفایی خوانساری، سید احمد، (1409قکشف الأستار عن وجه الکتب و الأسفار، قم: مؤسسه آل‌البیت.

13. الطبری، محمد بن جریر، (1387ق)، تاریخ الطبری (تاریخ الرسل والملوک، وصلة تاریخ الطبری)، بیروت: دار التراث، دوم.

14. قاضی نعمان، نعمان بن محمد ابن حیون، (1409قشرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار‌:، تحقیق: محمدحسین حسینی جلالی، قم: جامعه مدرسین.

15. کشی، محمد بن عمر، (1409قرجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، تحقیق: محمد بن حسن طوسی و حسن مصطفوی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.

16. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407قالکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چهارم.

17. ــــــ، ــــــــــــــــــــــــــــــ، (1426قتنقیح المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسه آل‌البیت: لاحیاء التراث.

18. مدرسی طباطبایی، سید حسین، (1394شمکتب در فرایند تکامل، تهران: کویر.

19. مفید، محمد بن محمد، (1431قمؤسوعة الشیخ المفید، قم: دارالمفید.

20. ـــــ، ـــــــــــــــــ، (1413ق الأمالی، تحقیق: استاد حسین ولی و علی اکبر غفاری، قم: کنگره شیخ مفید.

21. منقری، نصر بن مزاحم، (1404ق)، وقعة صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبة آیةاللّه المرعشی النجفی، دوم.

22. نوری، میرزا حسین، (1417قخاتمة المستدرک، قم: مؤسسه آل البیت:‌.

23. همایی، جلال‌الدین، (1374شفنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.

مقالات

1.   نامور مطلق، بهمن، (١٣٨٦ش)، «ترامتنیت؛ مطالعۀ روابط یک متن با دیگرمتن‌ها». پژوهش‌نامهٔ علوم‌انسانی، ٥٦. ٩٨-٨٣..

2.   ــــــــــــ، ــــــ، (1391ش)، «گونه‌شناسی بیش‌متنی». پژوهش‌های ادبی، ٣٨، 139-152.

3.   استادی، کاظم، (1402ش الف)، «تاملاتی دربارۀ هویت شخصی و وضعیت روایی سلیم بن قیس و کتاب او»، جستارهای تاریخی، 2، 3-29.

4.   ـــــــ، ـــــــ، (1402ش ب)، «درباره نسخه‌های خطی کتاب‌های منسوب به سلیم بن قیس (کلیاتِ نسخه شناسی)»، مطالعات حدیثی، 16، 2-32.

5.   ـــــــ، ـــــــ، (1400ش)، «بازشناسی مؤلف و قدمت تاریخی کتاب‌های منسوب به سلیم بن قیس»، مطالعات ایرانی اسلامی، 3، 1-28.

6.   صباغی، علی، (1391ش)، «بررسی تطبیقی محورهای سه‌گانه بینامتنیت ژنت و بخش‌هایی از نظریه بلاغت اسلامی»، پژوهش‌های ادبی، 33، 52 -79.

پایان‌نامه‌ها

1.   خان‌بابا، مژگان، اعتبارسنجی متنی و ارزیابی کتاب سلیم بن قیس الهلالی، استاد راهنما: دکتر مجید معارف، استاد مشاور: دکتر سیده فاطمه هاشمی، 1394ش، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، گروه علوم قرآن و حدیث.

2.   قندهاری، محمد، بازشناسی هویت تاریخی سلیم بن قیس هلالی، استاد راهنما: علی راد و مهدوی‌راد، استاد مشاور: حسن طارمی راد و محمدتقی سبحانی، 1398ش، دانشگاه تهران.

منابع لاتین

1.     Stepchyshyn, Vera; Nelson, Robert S. Library plagiarism policies, Assoc. of College & Resrch Libraries, 2007.

 



© طراحی شده توسط معاونت فناوری اطلاعات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)