اعتبارسنجی تقسیم مساوی زکات از منظر فقه امامیه و شافعیه

نویسنده

گروه فقه و حقوق اسلامی ، دانشکده هنر و علوم انسانی ، دانشگاه شهرکرد

چکیده

یکی از موضوعات مورد اختلاف بین فقیهان اسلامی، کیفیت تقسیم زکات بین اصناف هشت‌گانه می‌باشد؛ مشهور فقیهان مذاهب اسلامی با استناد به سیاق آیات و احادیث معتبر معتقد به عدم لزوم تقسیم مساوی زکات شده‌اند؛ در مقابل فقیهان شافعیه با تمسک به ظاهر آیه زکات و برخی روایات، ملتزم به یکسان بودن سهام مستحقین شده‌اند. منشأ اختلاف مذکور به تحلیل و نوع برداشت آنها از ادله مورد استناد برمی‌گردد. بنابراین پرسش مهمی که در این زمینه طرح می‌شود این است که ملاک تقسیم زکات بین اصناف هشت‌گانه از منظر فقیهان امامیه و شافعیه چیست؟ با توجه به اهمیت موضوع در ادای تکلیف مؤدیان و متصدیان زکات، وجود آراء مختلف در مورد نحوۀ تقسیم و عدم پژوهشی مستقل در این زمینه، چنین تحقیقی جهت نیل به نظریه صحیح، ضرورت دارد. تحقیق حاضر با روش توصیفي ـ تحلیلی برای حل این مسئله به بررسی متون فقهی و حدیثی فقه امامیه و شافعیه پرداخته و پس از طرح دو دیدگاه، به این نتیجه دست یافته که حاکم اسلامی می‌تواند زکات را با توجه به مصالح و اولویت‌ها، میان مستحقان آن، هرچند به مقدار متفاوت تقسیم کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع و منابع کامل مقاله

ـ قرآن کریم

1. ابن‌بطال، ابوالحسن علی بن خلف، ( 1423ق)، شرح صحیح البخاری، ریاض: مکتبه‌الرشد.

قت ابن‌رشد، ابوالولید محمد بن احمد، (1425ق)، بدایة المجتهد و نهایة ‌المقتصد، قاهره: دارالحدیث.

3. ابن‌قدامه، عبدالرحمن بن محمد، (بی‌تا)، المغنی، بی‌جا: دار الكتاب العربي للنشروالتوزيع.

4. ابن‌قیم، محمد بن أبي بكر،(1415ق)، زاد المعاد في هدي خير العباد، بیروت: مؤسسةالرساله.

5. ابن‌ملقن، ابوحفص عمر بن علی، (1427ق)، التذکره فی فقه الشافعی، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.

6. ابوداود، سليمان بن الأشعث، (1420ق)، سنن ابی‌داود، بیروت : دارالفکر.

7. ابوزهره، محمد بن أحمد، (1425ق)، خاتم النبيين، قاهره: دارالفكرالعربي.

8. اصبحی، مالک بن انس، (1415ق)، المدونة، بی‌جا: دارالكتب‌العلميه.

9. آملى، ميرزا محمد تقى، (1380ق)، مصباح الهدى في شرح العروة الوثقى، تهران: بی‌نا.

10. بخاری، محمد بن اسماعیل، (1422ق)، الجامع المسند ‌الصحیح، دمشق: دار طوق‌النجاه.

11. بروجردی، مرتضی، (1387ش)، المستند فی شرح العروة الوثقی، قم : موسسه احیاء آثارالامام‌الخویی.

12. بغدادی، عبدالوهاب‌بن‌علی، (بی‌تا)، المعونه علی مذهب عالم المدینه، مکه: مکتبه‌التجاریه.

13. بغوی، أبو محمد الحسين بن مسعود، (1418ق)، التهذيب في فقه الإمام الشافعي، بیروت: دار الكتب‌العلميه.

14. ــــــ ، ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1406ق)، معالم التنزيل، بيروت : دارالمعرفه.

15. بیهقی، احمد بن حسین، (1424ق)، سنن کبری، بیروت: دارالکتب العلمیه.

16. جصاص، أحمد بن علي، (1415ق)، أحكام القرآن، بيروت: دارالكتب العلميه.

17. ـــــــــ ، ـــــــــــــــ ، (1431ق)، شرح مختصر الطحاوي، بی‌جا: دارالبشائر الإسلاميه.

18. جواهري، محمد، (1431ق)، الواضح فی شرح العروة ‌الوثقی، قم: دارالتفسیر.

19. حرعاملى، محمدبن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعة ‌فی تحصیل مسائل الشرعیة، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.

20. حلّى، حسن بن يوسف، (1414ق)، تذکرة ‌الفقهاء، قم‌: موسسه ال‌البیت‌لاحیاء‌التراث.

21. حلی، نجم‌الدين جعفربن الحسن، (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، قم: موسسه سيد‌الشهداء.

22. خازن، علی بن محمد، (1415ق)، التفسیر الخازن لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیه.

23. خوانساری، محمد بن حسین، (1364ش)، التعلیقات علی الروضة البهیة، قم: المدرسه الرضویه.

24. دروزه، محمد عزت، (1383ق)، التفسیر الحدیث، قاهره: دار احیاء الکتب‌العربیه.

25. دمیری، کمال الدین محمد بن موسی، (1425ق)، النجم الوهاج فی شرح المنهاج، جده: دارالمنهاج.

26. رازى، فخرالدين محمّد بن عمر، (1420ق)، مفاتيح الغيب، بیروت: دار احياء التراث العربی.

27. راوندی، قطب الدين سعيدبن‌هبة الله، (1405ق)، فقه القرآن، قم : کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی.

28. رشيدرضا، محمّد، (1412ق)، تفسير القرآن الكريم(المنار)، بیروت: دارالمعرفه.

29. رملی، شمس‌الدین محمد‌بن‌ابی‌العباس، (1404ق)، نهایة المحتاج الی شرح المنهاج، بیروت: دارالفکر.

30. زحیلی، وهبه، (1422ق)، تفسیر الوسیط، بیروت: دارالفکر.

31. زمخشرى، ابوالقاسم جاراللّه، (1415ق)، كشاف عن الحقايق غوامض التنزيل، بيروت: دارالكتب‌العلميه.

32. سبحانی، جعفر (1424ق)، الزکات فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم: موسسه امام صادق.

33. سلمی، عز الدين عبد العزيز بن عبد السلام، (1437ق)، الغاية في اختصار النهاية، بیروت: دار النوادر.

34. سنیکی، زكريا بن محمد بن أحمد، (1414ق)، فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب، بیروت: دارالفکر.

35. سنیکی، زكريا بن محمد بن زكريا، (بی‌تا)، أسنى المطالب في شرح روض الطالب، بی‌جا: دارالکتاب الاسلامی.

36. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، (1414ق)، درالمنثور فی تفسیر المأثور، بیروت: دارالفکر.

37. شافعی، محمد بن ادریس، (1410ق)، الام، بيروت: دارالمعرفه.

38. ـــــــــ ، ـــــــــــــــ ، (1427ق)، تفسيرالإمام الشافعي، المملكة العربية السعودية: دارالتدمرية.

39. شافعی، أبوالحسين يحيى‌بن أبي‌الخير، (1421ق)، البيان في مذهب الإمام الشافعی، جده: دارالمنهاج.

40. شوکانی، محمدبن‌علی، (1414ق)، فتح القدیر، بیروت: دار ابن‌كثير.

41. شیرازی، أبواسحاق إبراهيم بن‌علي، (1424ق)، المهذب فی فقة الإمام الشافعي، بیروت : دارالمعرفه.

42. طباطبایی، سیدعلی بن محمد، (1418ق)، ریاض‌المسائل، قم : موسسه‌آل‌البیت.

43. طباطبايى، محمّدحسين، (1369ش)، الميزان فى تفسير القرآن، تهران: دارالكتب الاسلاميه.

44. طبری، محمد بن جریر، (1346ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، قم‌: دارالعلم.

45. طوسی، محمدبن‌حسن، (1365ش)، التهذیب، تهران: دارالکتب‌العلمیه.

46. ـــــــــ ، ـــــــــــــــ ، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت : دار احیاءالتراث‌العربی.

47. عاملی، زين الدين بن علي، (1386ش)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: مکتبه الداوری.

48. ـــــــــ ، ـــــــــــــــ ، (1421ق)، رسائل، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

49. عاملی، سید محمد، (1141ق)، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، مشهد: موسسه آل‌البیت.

50. عاملی، محمد بن مکی، (1400ق)، القواعد و الفوائد، قم: انتشارات مفید.

51. غزالی، محمد بن محمد، (1419ق)، المنحول من تعلیقات الاصول، بیروت: دارالفکر.

52. فخررازی، محمد بن عمر، (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

53. قشیری، بکربن علا، (بی‌تا)، علوم القرآن و أصول التفسير، ریاض: بی‌نا.

54. کرکی، علی بن حسین، (1414ق)، جامع‌المقاصد فی شرح القواعد، قم: موسسة ‌آل‌البیت‌ لاحیاء ‌التراث.

55. ماوردی، علی بن محمد، (1419ق)، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی، بیروت: دارالکتب‌ العلمیه.

56. مبارکفوری، محمد بن عبدالسلام، (1404ق)، مراعاة ‌المفاتیح شرح مشکاه المصابیح، بنارس: اداره البحوث العلمیه.

57. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، (1406ق)، ملاذ الأخيار فی فهم تهذيب الأخبار، قم: كتابخانه آيه‌الله مرعشی نجفی‌.

58. مدرسی، سیدمحمدتقی، (1434ق)، الفقه الإسلامي دراسة استدلالية فی فقه الخمس و أحكام الإنفاق والإحسان، بیروت: العصر.

59. مسلم، ابن حجاج، (1412ق)، صحیح مسلم، قاهره: دارالحدیث.

60. مکارم شیرازی، ناصر، (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران‌: دارالکتب الاسلامیه.

61. منتظری، حسینعلی، (1409ق)، کتاب الزکات، قم: مرکز جهانی مطالعات اسلامی.

62. نجفی، محمدحسن، (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

63. نراقی، احمد بن محمد مهدی، (1415ق)، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم: موسسه آل البیت.

64. نووی، أبو زكريا محيی الدين يحيى بن شرف، (بی‌تا)، المجموع شرح المهذب، بیروت: دارالفکر.

65. نیسابوری، محمد بن إبراهيم، (1425ق)، الإجماع، مصر: دار الآثارللنشر و التوزيع.

66. واقدی، محمد بن عمر، (1409ق)، السیرة النبویة، بیروت: دارالاعلمی.

67. همدانی، رضا بن محمدهادی، (1376ش)، مصباح الفقیه، قم: موسسه الجعفریه لاحیاءالتراث.

پایگاه‌های اینترنتی

1.مدرسه فقاهت، (جستجو برای: درس خارج فقه استاد سیدمحمدجواد شبیری‌زنجانی)،1402/14020913

https://eshia.ir/feqh/archive/text/shobeiry_mohammad/feqh/، (2 بهمن 1402).



© طراحی شده توسط معاونت فناوری اطلاعات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)