واکاوی سیر تاریخی نصّ جلیّ و خفیّ در ادوار کلامی، کلام امامیّه

امامت امتداد راه نبوت است و ویژگی‌هایی از قبیل عصمت، علم لدنّی، افضلیت را که پیامبر دارا می‌باشد، امام نیز باید از آن بهره‌مند باشد و اطلاع از این اوصاف نیز برای انسان‌های عادی میسر نیست به همین جهت امامیّه تنها راه تعیین امام را نصب الهی می‌داند که باید از طریق نصّ و توسط پیامبر به مردم ابلاغ گردد. نصّ دارای دو قسم، جلّی و خفیّ بوده که امامیّه معتقد به وجود هر دو قسم برای امامت است. آنچه مورد انکار مذاهب دیگر قرار گرفته است، اولاً: عدم وجود احادیثی که دلالت بر امامت دارند. دوماً: بر فرض وجود حدیث، عدم دلالت آن بر مسئلۀ امامت است. امّا آنچه مورد غفلت واقع شده، سیر تاریخی احادیث در هر دورۀ کلامی و هر قرنی است که با حالت‌های خاصی در منابع و بین علما و محدثین رواج داشته است. توجه نداشتن به این موضوع موجب اشکالاتی همچون ابداعی بودن مسئلۀ نص توسط هشام بن حکم و امثال او شده است. به همین جهت در نوشتار حاضر با روش تحلیلي ـ توصیفی و استعانت از منابع کتابخانه‌ای ـ نرم افزاری، سیر تاریخی مسئلۀ نصّ جلیّ و خفیّ در ادوار مختلف کلامی بررسی و با تبیین حالت‌های عارض بر مسئلۀ نص در هر دورۀ کلامی، وجود نصّ جلیّ و خفیّ به اثبات رسیده است.

کتاب‌ها

ـ قرآن کریم.

1. ابن أبی الحدید، عزالدین بن هبة الله، (۱۴۲۱ق)، شرح نهج البلاغه، تصحیح: محمد عبدالکریم، بیروت: دارالکتب العلمیه، دوم.

2. ابن أثیر جزری، علی بن أبی الکرم بن عبدالواحد الشیبانی، (۱۴۲۴ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالفکر، دوم.

3. ابن‌جوزی،‌ عبدالرحمن بن علی، (۱۴۰۳ق)، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت: دارالفکر، دوم.

4. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، (۱۴۱۵ق)، تهذیب التهذیب، تصحیح: احمد عبید، بیروت: دارالفکر.

5. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، (۱۳۷۹ق)، مناقب آل ابی طالب، قم: علامه.

6. ابن‌عساکر، علی بن حسین، (۱۴۲۱ق)، تاریخ دمشق الکبیر، تحقیق: علی عاشور الجنوبی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

7. ابن‌مردویه، احمد بن موسی، (۱۴۲۴ق)، مناقب علی بن ابی طالب و ما نزل من القرآن فی علی،‌ تحقیق: عبدالرزاق محمد حسین حرزالدین، قم: دارالحدیث، دوم.

8. ابن‌منظور، محمد بن مكرم، (۱۴۱۴ق)، لسان العرب، تحقیق/ تصحیح: احمد فارس صاحب الجوائب‌، بیروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر، سوم.

9. ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، (۱۳۷۵ق)، سيرة النبوية لابن هشام، تحقيق: مصطفى السقا وإبراهيم الأبياری وعبد الحفيظ الشلبي، مصر: شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبي وأولاده، دوم.

10. إربلی، علی بن عیسی، (۱۳۸۱ق)، كشف الغمة في معرفة الأئمة، تحقیق: سيد هاشم رسولى محلاتى، تبریز: بنی هاشم.

11. أمین، سید محسن، (۱۴۰۳ق)، أعیان الشیعه، تحقیق: حسن أمین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات،

12. بحرانی، هاشم بن سلیمان، (۱۴۱۵ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: بنیاد بعثت واحد تحقیقات اسلامی، قم: موسسة البعثة قسم الدراسات الإسلامية.

13. بخاری، عبدالله محمد بن اسماعیل، (۱۴۲۲ق)، صحیح البخاری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

14. تفتازانی، سعدالدین، (۱۴۰۹ق)، شرح المقاصد، تحقیق: عبدالرحمن عمیره، قم: الشریف الرضی.

15. ثعلبی، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبی، (۱۴۲۲ق)، تحقیق: أبی أحمد أبی عاشور، بیروت: دار إحياء التراث العربي‏.

16. حرعاملی، محمد بن حسن، (۱۴۲۲ق)، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت: مؤسسة الأعلمی‏.

17. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، (۱۴۱۱ق)، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل‏، تحقیق: محمد باقر محمودی، تهران: مؤسسة الطبع و النشر.

18. حلی، جعفر بن حسن، (۱۴۱۴ق)، المسلك في أصول الدين و الرسالة الماتعية، مشهد: مجمع البحوث الإسلامية.

19. حلی،‌ حسن بن یوسف بن مطهر، (۱۴۱۱ق)، كشف اليقين في فضائل أمير المؤمنين‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏.

20. ـــــ‌، ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۳ش)، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم: الشریف الرضی، دوم.

21. حمصی رازی، سدیدالدین، (۱۴۱۲ق)، المنقذ من التقلید، قم: مؤسسة النشر الإسلامي.

22. دینوری، ابن قتیبة عبدالله بن مسلم، (بی‌تا)، الامامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، قم: الشریف الرضی.

23. ربانی‌گلپایگانی، علی، (۱۳۸۹ش)، درآمدی برعلم کلام، قم: دارالفکر، چهارم.

24. سبحانی، جعفر، (۱۳۸۷ش)، ارشاد‌العقول، قم: موسسة الإمام الصادق، دوم.

25. سیدمرتضی، علی بن حسین، (۱۴۱۰ق)، الشافی فی الامامه، تهران: موسسة الصادق، دوم.

26. طبرسی، احمد بن علی، (۱۴۰۳ق)، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خراسان، مشهد: نشر مرتضی.

27. طبرسی، فضل بن حسن، (۱۳۷۲ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضل الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران: ناصر خسرو، سوم.

28. طبری، محمد بن جریر، (بی‌تا)، تاریخ الطبری، تحقیق: محمد ابراهیم أبوالفضل، بیروت: بی‌نا.

29. طوسی، خواجه نصیرالدین، (۱۴۰۷ق)، تجریدالاعتقاد، تحقیق: حسین جلالی، قم: دفتر تبليغات اسلامى‏.

30. طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۱۴ق)، أمالی، تحقیق: موسسه البعثه، قم: دارالثقافه.

31. فاضل مقداد، (۱۴۲۲ق)، اللوامع الإلهية في المباحث الكلامية، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، دوم.

32. فخررازی، فخر الدین محمد بن عمر، (۱۹۸۶م)، الأربعين فی أصول الدين‏،‌ قاهره: مكتبة الكليات الأزهرية.

33. فراهیدی، خلیل بن احمد، (۱۴۱۰ق)، العین، تحقیق/ تصحیح: دكتر مهدى مخزومى و دكتر ابراهيم سامرائى، قم: نشر هجرت، دوم.

34. القاضی، عبدالجبار، (۱۹۶۵م)، المغني فی أبواب التوحيد و العدل‏، تحقیق: جورج قنواتی، قاهره: دارالمصریة.

35. کوفی، فرات بن ابراهیم، (بی‌تا)، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق: محمدکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي، مؤسسة الطبع و النشر.

36. لاهیجی، فیاض، (۱۳۸۳ش)، گوهر مراد، تهران: نشر سایه.

37. متقی هندی، علاء الدین بن حسام الدین، (۱۴۰۱ق)، کنزالعمال، تحقیق: بكری حيانی - صفوة السقا، بی‌جا: مؤسسة الرسالة، پنجم.

38. مجلسی، محمدباقر، (۱۴۰۳ق)، بحارالأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت: دار إحياء التراث العربی، دوم.

39. مزی، جمال الدین أبی الحجاج، (۱۴۲۱ق)، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: أحمد علی عبید و حسن احد آغا، بیروت: دارالفکر.

40. مفید، محمد بن محمد، (۱۴۱۳ق)، مسألة أخرى فی النص على علی، قم: المؤتمر العالمی للشيخ المفيد.

41. میرزای قمی، أبوالقاسم بن محمد حسن، (بی‌تا)، قوانین الأصول، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، دوم.

42. نجاشی، احمد بن علی، (۱۴۲۷ق)، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، هشتم.

43. نراقی، ملامهدی، (۱۳۶۲ش)، أنیس الموحدین، تهران: انتشارات الزهرا، دوم.

44. نوبخت، أبواسحاق ابراهیم، (۱۴۱۳ق)، الياقوت في علم الكلام، قم: كتابخانه آيت الله مرعشى نجفى.

45. النیشابوری، مسلم بن الحجاج، (۱۴۲۰ق)، صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

46. واسطى، سيدمحمدمرتضى حسينى، (۱۴۱۴ق)، تاج العروس من جواهرالقاموس، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع‌.

47. هلالی، سلیم بن قیس، (۱۴۰۵ق)، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق: محمد انصارى زنجانى خوئينى، قم: الهادی.