بررسی تطبیقی اشتراکات رفتاری و اخلاقی خوارج با جریانات تکفیری معاصر

خوارج را می‌توان نخستین مصداق جریان تکفیری به شمار آورد که در خلال جنگ صفین متولّد و موجب ایجاد اختلاف در میان مسلمانان و ضربه‌های جبران‌ناپذیر به جامعه اسلامی شد. بیش از سیزده قرن پس از ظهور این فرقه، امروزه شاهد ظهور مصادیق دیگری از جریان‌های تکفیري ـ سلفی هستیم که ریشه در آموزه‌های ابن تیمیه و محمّد بن عبدالوهاب دارد. پرسش این است که چه اشتراکات رفتاری و اخلاقی میان خوارج آن زمان و جریانات تکفیری معاصر وجود دارد. در این مقاله، تلاش شده است به گونۀ مستند و با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، این اشتراکات در بُعد اخلاقی و رفتاری، بررسی و احصا شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد کشتن افراد بی‌گناه و اسارت زنان و کودکان، دوستی با دشمنان اسلام به‌رغم دشمنی با مسلمین، سفاهت و سبک‌سری، تفرقه‌افکنی میان مسلمین، غارتگری و راهزنی، خشونت و تندخویی، تظاهر به زهد در عین دنیاطلبی، اصرار بر جمود و تنگ‌نظری، مهم‌ترین موارد اشتراک رفتاری و اخلاقی میان خوارج و جریانات تکفیری معاصر بوده که برایند دو عنصر جهل و تحجّر، مولد اصلی این جریانات است.

کتاب‌ها

    ـ قرآن کریم

    ـ نهج‌البلاغه

1.    ابن ابی‌الحدید، (1385ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم: دار احیاء الکتب العربیه، دوم.

2.    ابن اثیر، علی بن محمد، (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.

3.    ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، (1417ق)، الصارم المسلول على شاتم الرسول، تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، ریاض: الحرس الوطنی السعودی.

4.    ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، (1408ق)، العبر و دیوان المبتدأ و الخبر، بیروت: دارالفکر، دوم.

5.    ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1408ق)، البدایة و النهایه، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.

6.    اصفهانی، میرزا ابوطالب، (1383ش)، مسیر طالبی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چهارم.

7.    اندلسی، احمد بن علی بن سعید بن حزم، (1317ق)، الفصل فی الملل والاهواء والنحل، قاهره: بی‌نا.

8.    بحرانی، میثم ابن علی بن میثم، (1404ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم: نشر الکتاب، دوم.

9.    بردی، یوسف ابن تغری، (1348ق)، النجوم الزاهره، قاهره: دارالکتب المصریه.

10.          بغدادی، عبدالقاهر، (1367ق)، الفرق بین الفرق، کوشش: محمد زاهد کوثری، قاهره: بی‌نا.

11.          بن باز، عبدالعزیز بن عبدالله، (1402ق)، الادلة النقلیة والحسیة علی جریان الشمس و سکون الارض و امکان الصعود الی الکواکب، ریاض: بطحاء، دوم.

12.          تلمسانی، محمد بن ابی بکر، (1383ش)، الجوهره فی نسب علی بن ابی‌طالب و آله، قم: صدر، سوم.

13.          جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر، (1418ق)، البیان والتبیین، قاهره: خانجی، هفتم.

14.          ـــــــ، ــــــــــــــــــــــــــــــ،(1997م)، الحیوان، بیروت: الهلال، سوم.

15.          جزیری، عبدالرحمن، (1410ق)،  الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دارالکتب العلمیه، دوم.

16.          حارثی اباضی، سالم بن حمد بن سلیمان، (بی‌تا)، العقود الفضیه، بی‌جا: بی‌نا.

17.          دینوری، عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، (1410ق)، الامامة والسیاسة، بیروت: دار الاضواء.

18.          زین عاملی، محمدحسین، (1357ش)، الشیعه فی التاریخ، لبنان، صیدا: السید مرتضی الرضوی، دوم.

19.          زینی دحلان، أحمد، (1424ق)، الدرر السنیة فی الرد علی الوهابیة، دمشق: دار غار حراء.

20.          سربازی، عبدالرحمن، (1394ش)، اعتدال در مسلک دیوبند، کوشش: محمد سلیم آزاد، مشهد: جاودان.

21.          صاوی مالکی، احمد بن محمد، (1345ق)، الحاشیة علی تفسیر الجلالین، تحقیق: مصطفی البابی و اولاد، قاهره: مطبعة الازهریة.

22.          صنعانی، عبدالرزاق بن همام، (1421ق)، المصنف، بیروت: دارالکتب العلمیه.

23.          طبری، محمد بن جریر، (1413ق)، تاریخ الامم و الملوک، بیروت: عزالدین، سوم.

24.          عسقلانی، احمد بن علی ابن حجر، (1414ق)، الدرر الکامنة،‌ کوشش: عبدالمعید خان محمد‌، بیروت: دارالجیل.

25.          کوفی، احمد بن اعثم، (1411ق)، الفتوح، بیروت: دار الاضواء.

26.          مبرد نحوی، ابوالعباس محمد بن یزید، (1409ق)، الکامل فی اللغه و الادب،، بیروت: دارالکتب العملیه، دوم.

27.          مسعودی، علی بن الحسین، (1374ش)، مروج الذهب، تهران: علمی و فرهنگی، پنجم.

28.          مطهری، مرتضی، (1377ش)، جاذبه و دافعه علی7، تهران: صدرا، هشتم.

29.          معروف، نایف محمود، (1397ش)، الخوارج فی العصر الاموی، بیروت: دار الطلیعه.

30.          ملک‌زاده، محمد، (1400ش)، سلفی‌گرایی؛ عوامل و پیامدهای سیاسی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

31.          ولهاوزن، یولیوس، (2009م)، تاریخ الدولة العربیة من ظهور الإسلام إلی نهایة الدولة الأمویة، ترجمه: حسین مونس و دیگران، قاهره: لجنة التألیف و الترجمة و النشر، سوم.

32.          نصر بن مزاحم، (1404ق)، وقعة الصفین، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

مقالات

    1. جمشیدی‌راد، جعفر، (1389ش)، «فرقه وهابیّت و اهداف سیاسی آن»، فصلنامه مطالعات سیاسی، 3 (9)، 181-196.

پایگاه‌های اینترنتی

1.    پایگاه اطلاع‌رسانی تابناک (جستجو برای: داعش از کجا پول می‌آورد؟)،

http: //www. tabnak. ir/fa/news/440260، (15مهر1393).

2.    پایگاه اینترنتی مرکز جهانی عدالت (جستجو برای: پنج سال پس از نسل‌کشی، ایزدی‌ها هنوز در انتظار عدالت هستند)،

 https: //www. globaljusticecenter. net/fa/five-years-after-genocide-yazidis-are-still- waiting- for-justice/.‌(2 اوت 2019)،

3.    پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه (جستجو برای: شیعه درنگاه وهابیان)، 

 https: //hawzah. net/fa/Magazine/View/3814/5969/61671، (8 آبان 1390).

4.    خبرگزاری ایرنا (جستجو برای: اعتراف دو فرمانده سابق داعش: به‌خاطر پول عضو این گروه تروریستی شدیم)، https: //www. irna. ir/news/81983813، (10 اسفند 1394).

5.    خبرگزاری صدای افغان (جستجو برای: نیروهای داعش برای پول و اهداف کشورهای دیگر می‌جنگند)، https: //www. avapress. com/fa/news/190404، (31 اسفند 1398).

6.    خبرگزاری فارس (جستجو برای: گردن‌بند عجیب داعشی‌ها برای ناهار خوردن با پیامبر9!)، https: //farsnews. ir/news/14010805000455، (6 آبان 1401).

7.    خبرگزاری مهر (جستجو برای: داعش و غربی‌ها دوروی سکه سرقت آثار تاریخی و میراثی عراق، https: //www. mehrnews. com/news/5390924، (26 دی 1400)

8.    دبیرخانه کنگره جهانی مقابله با جریان‌های افراطی و تکفیری (جستجو برای: نگاهی به زندگی محمد بن عبدالوهاب، https: //makhaterltakfir. com/fa/mainstreamingview/8903، (28 خرداد1396).

مصاحبه‌ها

    1.  یوسف، محمد، تاریخ مصاحبه (28، 07، 2009)، مصاحبه شخصی.