براهین عقلی امامت از دیدگاه شیعه و اهل سنت

امامت در میان متکلّمان مسلمان به ریاست عامه در امر دين و دنيا و جانشینی پیامبر و احكام دین در فروع تعریف می‌شود. ظاهراً در این تعریف، اختلافی بین شیعه و اهل سنت وجود ندارد؛ امّا در اثبات ضرورت امامت، راه‌های گوناگونی پیموده شده که برهان عقلی، یکی از آنهاست. تمسّک به برهان عقلی از آن جهت است که مبادی عقلی سالم‌تر و به حقیقت نزدیک‌تر است. اماميه هم دلايل شرعى و هم براهين عقلى براى اثبات ضرورت امامت اقامه كرده‏اند؛ امّا ادّعاى اصلى آنان ضرورت عقلى امامت است. به این معنى كه عقل، بدون وساطت شرع مى‏تواند چنين ضرورتى را درك كند؛ هرچند كه شارع نيز درك عقل را در اين زمينه، تأييد و امضا كرده است. بی‌شک، برهان عقلی به ما کمک می‌کند که مسئله امامت، فراتراز ادلّه نقلی، صورت تحقّق و ثبوت به‌خود بپوشد و اهل تشکیک را با دلایل محکم عقلی، مانند برهان تقدّم فاضل بر مفضول و معصوم بر غیر معصوم و... مجاب سازد. بنابر این، این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به نقد و بررسی براهین عقلی در مسئله امامت از دیدگاه شیعه و اهل سنت پرداخته است. آنچه که به عنوان یافته‌های پژوهش در این مقال می‌توان ذکر کرد این است که در ضرورت امامت و کبری کلی مسئله، بین شیعه و اهل وحدت نظر وجود دارد و در برخی شئون و صلاحیت‌های لازم برای شخص امام، همگرایی بین دو مذهب قابل مشاهده و ملاحظه است. اگرچه در شیوه بهره‌گیری از ادلّه عقلیه در بین مذاهب اسلامی، تفاوت‌هایی را شاهدیم.

     ـ قرآن کريم

1.    ابن ابی الحديد، عبد الرحمن، (1995م)، شرح نهج البلاغه، تقديم، بيروت: مؤسّسة الأعلمى، اوّل.

2.    ابن حجر، الهيتمی المکیُ، (1965م)، الصواعق المحرقة، تحقيق عبد الوهاب عبد اللطيف، القاهرة: شركة الطباعة الفنية المتحدة.

3.    ابن خلدون، عبد الرحمن، (1410ق)، مقدمه ابن خلدون، مصر: مكتبة التجارية، استقلال، اول.

4.    ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم، (1408 ق)، لسان العرب، بيروت: دار احياء التراث العربى.

5.    بيضاوی، عبد الله بن عمر بن محمد، (1408ق)، أنوار التنزيل (تفسير البيضاوي)، بيروت:  دار الكتب العلمية.

6.    تستري، محمد تقی، (1419ق)، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين، اول.

7.    تفتازانی، سعد الدين مسعود بن عمر بن عبدالله، (1409ق)‏، شرح المقاصد، قم: الشريف الرضی‏، اول‏.

8.   جرجاني، علي بن محمد، (1325ق)، شرح المواقف في الكلام، مصر: دار الطباعة القاهرة.

9.    جمعى از نويسندگان، (1381ش)، امامت‌پژوهى(بررسى ديدگاه‌هاى اماميه، معتزله واشاعره)، مشهد، اول.

10.     حلّى، أبي منصور الحسن بن يوسف بن المطهر، (1409ق)، الألفين،‏ ترجمه وجدانى، قم: هجرت‏، دوم.‏

11.     حلی، أبي منصور الحسن بن يوسف بن المطهر، (1379ش)، نهج الحق وکشف الصدق، ترجمه عليرضا كهنسال‏، مشهد: عاشوراء، اول.‏

12.     حنفی‌، حسن، (بی‌تا)، من العقيدة إلى الثورة، تحقيق جمعى از محققان‏، قاهره: مكتبة مدبولي.

13.     خويی، سيد ابوالقاسم، (1413ق)، معجم الرجال الحديث، بيروت، الخامسة.

14.     راغب، ابوالقاسم الحسن بن محمد الاصفهانی، (1404ق)، المفردات في غريب القرآن، ايران: دفتر نشر الكتاب، الاولى.

15.     زبيدی، السيد محمد مرتضى الحسيني، (1385ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقيق عبد الستار أحمد فرّاج، الکويت: دار الهدية.

16.     سبحانی ، جعفر، قرآن و معارف عقلی، (۱۳۹۴ش)، قم: حر.

17.     سجادى، سيد جعفر، (1363ش)، فرهنگ معارف اسلامى، تهران: شركت مؤلفان و مترجمان ايران.

18.     شرتونی، سعيد الخوری، (1403ق)، أقرب الموارد في فصح العربيّة و الشوارد، قم: مكتبة آية الله العظمى المرعشي النجفي.

19.     شريف مرتضی، علم الهدی علی بن الحسين، (1405ق)، المقنع فی الغيبة، قم: موسسة آل البيت لاحياء الثرات.

20.     شهرستانى، عبد الكريم، (1364ش‏)، الملل و النحل،  قم‏، سوم. 

21.    صدوق، ابی جعفر محمد بن علی بن الحسين، (1374ق)، كمال الدين وتمام النعمة، ترجمه كمره‏اى، تهران:‏ انتشارات اسلاميه‌، اول‏.

22.     طباطبايى، محمدحسين، (1374ش)، ترجمه تفسير الميزان، سيد محمدباقر موسوى همدانى‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى‏‌، پنجم.‏

23.     طريحي، فخرالدین بن محمد بن علی بن محمد، (بی‌تا)، مجمع البحرين، طهران: منشورات المكتبة المرتضوية.

24.     طوسی، أبو جعفر محمد بن الحسن، (1380ق)، رجال الطوسي، النجف: المطبعة الحيدرية.

25.     ـــــ ، ــــــــــــــــــــــــ ، (1406ق)‏، الإقتصاد فيمایتعلق بالإعتقاد، بيروت: دار الأضواء، دوم‏.

26.     ـــــ ، ــــــــــــــــــــــــ ، (1425ق)، الغيبة، قم: مؤسسة المعارف الإسلامية، سوم‏.

27.     طوسی، ابوجعفر محمد بن محمد بن الحسن نصير الدين، (1401ق)، تلخیص المحصل، طهران: مؤسسه مطالعات اسلامي، جامعة مك‏كيل كندا.

28.     الغزالی، ابوحامد محمد بن محمد، (1365ق)، إحياء علوم الدين، بيروت: دار المعرفة.

29.     فخرالدين الرازی، محمد بن محمد، (بی‌تا)، تفسير مفاتيح الغيب، قم: مكتبة آية الله العظمى السيد المرعشي.

30.     فضلی، عبد الهادی، (1384ش)، خلاصة علم الکلام، قم: دارالکتاب الإسلامي.

31.     ـــــ ، ـــــــــ ، (1412ق)، اصول البحث، بيروت: دار المؤرخ العربي.

32.     فيومی، احمد بن محمد بن علی، (1405ق)، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، قم: دار الهجرة.

33.     کلينی، ابوجعفر محمد بن يعقوب، (1388ق)، أصول الكافي، تحقيق شعرانى و تصحيح غفاری، تهران‏: دار الكتب الإسلامية.

34.     ماوردى، ابو الحسن على بن محمد، (1406ق)، الاحكام السلطانيّة، مكتب الإعلام الإسلامى.

35.     مجلسی، محمد‌باقر بن محمد‌تقی، (1378ش)، مهدى موعود‌، ترجمه على دوانى‏‌، تهران: انتشارات اسلاميه، بيست و هشتم.

36.     محمدى، على، (1378ش)، شرح كشف المراد، قم:  دارالفكر، چهارم‏.

37.     مطهرى، مرتضی، (1370ش)، مجموعه آثار شهيد مطهری، تهران: انتشارات صدرا.

38.     مكارم شيرازى، ناصر، (1373ش)، پيام قرآن، قم: انتشارات نسل جوان، اول.

39.     مير سيد شريف، محمد، (1325ق)، شرح المواقف، ايجى، قم‏،‏ اول.

40.     ميلانی، سید علی، (1372ش)، الامامة في أهم الكتب الكلامية، قم: منشورات شريف الرضي.

41.     ـــــ ، ــــــــ ، (1386ش)، شرح منهاج الكرامة في معرفة الإمامة، علامه حلّی، قم: مركز الحقائق الإسلامية، اول‏.

42.     ـــــ ، ــــــــ ، (1421ق)، محاضرات فی الاعتقادات، ايران، قم: مركز الأبحاث العقائدية، اول.

43.     نجاشی، أبو العباس أحمد بن علي النجاشي الأسدي الكوفي، (1408ق)، رجال النجاشي، بيروت: دار الأضواء.

44.     هاشمی رفسنجانی، اکبر، (۱۳۸۶ش)، تفسير راهنما، قم: بوستان کتاب.