نقد دیدگاه مستشرقان دربارۀ افسانۀ غرانیق

داستان غرانیق که همان دخالت شیطان در القاء وحی به پیامبر اکرم(ص) در زمان نزول سورۀ نجم است مانند بسیاری از مسائل و قضایای دیگر، معرکۀ آراء مستشرقان شده است. در این مسئله بیش از دو دیدگاه کلی وجود ندارد؛ امّا بیشترشان، آن را داستانی کاملاً واقعی معرفی می‌کنند و البته برخی در مقابل، با توجّه ‌به شواهد و مبانی دینی‌-‌اعتقادی، آن را افسانه‌ای بیش نمی‌دانند. پژوهش پیش رو درصدد دستیابی به دیدگاه‌های مستشرقان دربارۀ غرانیق و نقدهای آنان با روش توصیفی - تحلیلی می‌باشد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد دیدگاه‌های مستشرقانِ موافق این افسانه، از جهت سندی و محتوا، باطل است؛ چراکه مرسل بودن داستان و صحیح نبودن نسبت ‌دادن نقل آن به هیچ‌کدام از راویان، همگی عدم وقوع این واقعه را نشان می‌دهد. همچنین مخالفت این داستان با آیات دیگر همین سوره و سوره‌های دیگر، اختلاف و اضطراب فراوان در نقل این داستان، تعارض با شأن و شخصیت پیامبر اکرم(ص) و مخالفت دیگر شواهد و قرائن، همگی دروغ بودن این داستان را بر همگان روشن می‌سازد.

ـ  قرآن کریم.

1.     ابن‌اسحاق، محمد، (1424ق)، سیرة ابن اسحاق، رباط: معهد الدراسا‌ت‌ و الابحا‌ث‌ للتعریب.

2.     ازدری، عبدالله بن محمد، (1387ش)، کتاب الماء، تهران: دانشگاه علوم پزشكي ايران- موسسه مطالعات تاريخ پزشكي، طب اسلامي و مكمل.

3.     ازهری، محمدبن احمد، (1421ق)، تهذيب اللغة، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

4.     ابن‌سعد، محمد، (1410ق)، الطبقات الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة.

5.      ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، (1421ق)، المحكم و‌المحيط الأعظم، بیروت: دارالکتب العالمیة.

6.     ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (1379ق)، مناقب آل ابی طالب7‌، قم: علامه.

7.     ابن‌عقبه، موسی، ( 1994م)، مغازی، ابها: جامعة ابن زهر.

8.     ابن‌فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاييس اللغة، تحقيق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبة الاعلام الاسلامي.

9.     النملة‌، علی بن ابراهیم، (1418ق)، دراسات استشرقیه مدینه منوره، ریاض: مکتبة التوبة.

10. بروکلمان، کارل، (1939م)، Geschichte der islamischen Völker und Staaten، ترجمه: جزایری، هادی، (1346ش)، تاریخ ملل و دول اسلامی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

11. پورحیدر، فاطمه، (1395ش)، نقد و بررسی شبهه غرانیق در نظر خاورشناسان، تهران: ارباب قلم.

12. ذهبی، محمد بن احمد، (1409ق)، تاریخ اسلام، بیروت: دارالکتب العربی، سوم.

13. زمخشری، محمود بن عمر، (1417ق)، الفائق فى غريب الحديث، بیروت: دارالکتب العلمیة.

14. ــــــــ، ـــــــــــــ، (1407ق)، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل‏، بیروت: دار الکتب العربی، سوم.

15. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، (1404ق)، الدر المنثور في التفسير بالمأثور، قم: كتابخانه عمومى حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفی.

16. طباطبایی، محمدحسین، (1375ش)، قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، هشتم.

17. طبری، محمد بن جریر، (بی‌تا)، تاریخ الامم و الملوک، بیروت: بی‌نا.

18. ـــــــ، ــــــــــــــــــ، (1412ق)، جامع البیان في تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.

19. عسقلانی، ابن حجر، (1421ق)، فتح الباري شرح صحیح البخاري، ریاض: دارالسلام.

20. عسکری، سیدمرتضی، (1397ش)، نقش ائمه: در احیای دین، تهران: بنیاد بعثت.

21. فخررازی، محمدبن عمر، (1420ق)، تفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء تراث.

22. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409ق)، العین، قم: هجرت، دوم.

23. فیومی، احمد بن محمد، (1414ق)، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي‏، قم: دارالهجرة، دوم.

24. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، دوم.

25. مصطفوی، حسن، (1416ق)، التحقیق، تهران: دارالکتب العلمیة.

26. معرفت، محمدهادی، (1428ق)، التمهید في علوم القرآن، قم: موسسه فرهنکی انتشاراتی التمهید.

27. مکارم‌شیرازی، ناصر، (1386ش)، پیام امام امیرالمومنین7، تهران، دارالکتب الاسلامیه، اول.

28. هیکل، محمدحسین، (1956م)، حیاة محمّد، قم: لمجمع العالمي لأهل البیت: المعاونیه الثقافیه.

منابع لاتین

1.     Buhl, Franz. Shorter encyclopaedia of Islam: New York,Leiden,1953.

2.     Blachère, Régis. Le Coran (al Qor'ân). Paris: Maisonneuve et Larose, 1966.

3.     Caetani, Leone. Annali dell'Islam. Milan: Hoepli, 1905.

4.      Gaudefroy-Demombynes, Maurice. Mahomet. Paris: A. Michel, 1969.

5.     Hamilton, Alexander, and Hendrick, Johannes. Shorter Encyclopedia of Islam. Leiden: Brill, 1953.

6.     Muir, William. Life of Mahomet. Bangalore: Digital Library of India, 1861.

7.     Nöldeke, Theodor. Geschichte Des Qorans. Bangalore: Digital Library of India, 1860.

8.     schacht, joseph. Shorter encyclopaedia of Islam: New York,Leiden,1953.

9.     Sprenger, Aloys. The Life of Mohammad. Calcutta: Presbyterian Mission Press, 851.

10. Virgil, Constantine. La Vie de Mahomet. Monaco: Du Rocher, 1991.

11. Watt, W. Montgomery. Muhammad: Prophet and Statesman. London: Oxford University Press, 1961.

12. Watt, W. Montgomery. Muhammad at Mecca. Oxford: Clarendon Press,1953.

مقالات

1. موسوی‌مقدم، سیدمحمد و علی حاجوی، (1391ش)، «بررسي ديدگاه مونتگمري وات پيرامون افسانۀ غرانيق»، نشریۀ قرآن‌پژوهی خاورشناسان: 12، 93-113.

2. مأمورزاده، فریحه، (1398ش)، «بررسی سوء استفاده خاورشناسان از افسانۀ غرانیق»، دوفصلنامه اندیشه‌های قرآنی: 12، 5-32.

3. مسترحمی، سیدعیسی، (1388ش)، «افسانۀ غرانیق و بهره‌برداری خاورشناسان»، نشریۀ قرآن‌پژوهی خاورشناسان: 7، 169-196.

4. بردبار، رحمان، (1400ش)، «نقد و بررسی دیدگاه مستشرقان در مورد افسانۀ غرانیق»، هشتمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات زبان، ادبیات، فرهنگ و تاریخ.

پایگاه‌های اینترنتی

1. دانشنامۀ ویکی فقه، افسانۀ غرانیق: https://fa.wikifeqh.ir.